۷65 - گذر سالم از کمینگاه (4)

وَ سَلامَةَ المِرصاد.^[۱]

صحبت در تبیین معنا و مصداق «مرصاد» بود که عبور سالم از آن را در این جمله از خداوند متعال خواستاریم. اشاره شد که این کلمه می‌تواند به معنای کمینگاه یا گذرگاه و صراط باشد و هر کدام از آنها، دارای مصداق‌های اخروی و دنیوی است.

در جلسه قبل روایتی خواندیم که در آن، دو مورد از مصداق‌های عینی صراط به عنوان یکی از دو معنای مرصاد آمده بود. مصداق صراط دنیوی امام معصوم و مصداق اخروی آن، پل صراط روی دوزخ بود. افزون بر این، در روایات برای «صراط مستقیم» مصداق‌های دیگری نیز بیان شده است، مانند: دین اسلام، کتاب خدا، شناخت خدا، محبت خدا و عبادت او.

این مصداق‌ها را در پرتوی از تفسیر اهل‌بیت^{(علیهم‌السلام)} به تفصیل آورده‌ایم^[۲] و توضیح داده‌ایم که همه آنها به یک معنا برمی‌گردند و آن چیزی جز عبادت خداوند سبحان و اطاعت از او نیست. زیرا ره‌نمودهای وحی و انبیا و اوصیای آنان، زمینه‌ساز شناخت و محبت خدا و در نهایت موجب عبادت و اطاعت اوست.

کسی که در این دنیا از رهنمودهای الهی پیروی نماید و در صراط مستقیم گام بردارد، در آخرت از گذرگاه جهنم به سلامت عبور می‌کند. هر چه انسان در اینجا بیشتر گرفتار آلودگی‌های اخلاقی و عملی گردد و از صراط مستقیم، منحرف شود، لغزشگاه‌ او در گذرگاه دوزخ شدیدتر می‌شود و سرعتش هنگام عبور از آن کاهش می‌یابد. از این رو، هر کس متناسب با پرونده اعمالش، از این گذرگاه عبور می‌کند. این مطلب در روایات، با تعابیر گوناگون بیان شده است. در اینجا به سه روایت نبوی در این باره اشاره می‌گردد. رسول خدا^{(صلّی الله علیه و آله)} ـ طبق نقل ـ می‌فرماید:

الناسُ على الصِّراطِ، فَمُتَعَلِّقٌ بِيَدٍ، و تَزُولُ قَدَمٌ، و مُستَمسِكٌ بِقَدَمٍ.^[۳]

بر صراط، برخى از مردم با دست آويزان‏اند، برخى پاىْ لغزان، و برخى پا برجا.

الناسُ عليهِ كالبَرقِ و كَطَرفَةِ العَينِ و كَأجاوِدِ الخَيلِ و الركابِ و شَدّاً على الأقدامِ، فَناجٍ مُسَلَّمٌ، و مَخدوشٌ مُرسَلٌ، و مَطروحٌ فيها.^[۴]

هنگام عبور از آن (صراط)، برخى از مردم چون برق مى‏گذرند، برخى چون چشم به هم زدنى، برخى مانند اسبان و شتران تندرو و برخى مانند افراد پاى‏بسته. پس عدّه‏اى حتماً نجات مى‏يابند و عدّه‏اى زخمى و خونى به آهستگى مى‏گذرند و عدّه‏اى در آن (دوزخ) مى‏افتند.

فمِنهُم مَن يَمضِي علَيهِ كَلَمحِ البَرقِ، و مِنهُم مَن يَمضِي علَيهِ كَمَرِّ الرِّيحِ، و مِنهُم مَن يُعْطى‏ نُوراً إلى مَوضِعِ قَدَميهِ، و مِنهُم مَن يَحبُو حَبواً، و تَأخُذُ النارُ مِنهُ بِذُنوبٍ أصابَها.^[۵]

عدّه‏اى، از صراط همچون برق مى‏گذرند و عدّه‏اى همچون باد، و به عدّه‏اى ديگر، نورى داده مى‏شود كه جلوى پايشان را روشن مى‏بينند، و عدّه‏اى چهار دست و پا مى‏گذرند و به سبب گناهانى كه كرده‏اند، آتش قسمتى از آنها را فرا مى‏گيرد.

بر پایه روایتی دیگر از آن حضرت، سرعت برخی از افراد هنگام عبور از صراط و حسابرسی به قدری زیاد است که آنها متوجه حسابرسی و صراط نمی‌شوند. متن روایت چنین است:

إذا كانَ يَومُ القِيامَةِ أنْبَتَ اللَّهُ لِطائفةٍ مِن امّتي أجْنِحَةً، فيَطيرونَ مِن قُبورِهم إلى‏ الجِنانِ يَسْرَحونَ فيها و يَتَنعَّمونَ كيفَ شاؤوا، فتَقولُ لهُمُ المَلائكَةُ: هَل رَأيْتُم حِساباً؟ فيقولونَ: ما رَأينا حِساباً، فيقولونَ: هَل جُزْتُم على‏ الصِّراطِ؟ فيقولونَ: ما رَأينا صِراطاً، فيقولونَ لَهُم: هَل رَأيْتُم جَهَنّمَ؟ فيقولونَ: ما رَأيْنا شَيئاً، فتقول المَلائكَةُ: مِن امّةِ مَن أنتُم؟ فيقولونَ: مِن امّةِ محمّدٍ صلى الله عليه و آله.^[۶]

در روز رستاخيز، خداوند براى گروهى از امّت من، بال‏هايى مى‏روياند كه با آنها از گورهاى خود به بهشت پرواز مى‏كنند و در آن، به گشت و گذار مى‏پردازند و هر گونه بخواهند، از نعمت‏هايش برخوردار مى‏شوند. فرشتگان از آنها مى‏پرسند: آيا حسابرسى شديد؟ می‌گویند: ما حسابى نديديم. مى‏پرسند: آيا از صراط گذشتيد؟ می‌گویند: ما صراطى نديديم. مى‏پرسند: آيا دوزخ را ديديد؟ می‌گویند: ما چيزى نديديم. فرشتگان مى‏گويند: شما از امّتِ كه هستيد؟ پاسخ مى‏دهند: از امّت محمّد صلى الله عليه و آله.

در برخی از روایات، به عواملی که موجب می‌شود، انسان با سرعت و به سلامت از پل صراط بگذرد نیز اشاره شده است. چه اینکه در ادامه روایت پیشین، آمده است که وقتی فرشتگان از آنها می‌پرسند اعمال شما در دنيا چه بود که اینگونه وارد بهشت شدید، در پاسخ، این دو عامل مهم را بیان می‌کنند:

كُنّا إذا خَلَونا نَسْتَحي أنْ نَعْصِيَهُ، و نَرْضى‏ باليَسيرِ مِمّا قَسمَ لَنا.^[۷]

ما در خلوت و تنهايىِ خود، از معصيت خدا شرم مى‏كرديم، و به همان اندكْ روزى‏اى كه قسمت ما شده بود، خشنود بوديم.

همچنین در روایتی دیگر از رسول خدا^{(صلّی الله علیه و آله)} وضو گرفتن به صورت کامل، عامل عبور سریع از صراط دانسته شده است:

أسبِغِ الوُضُوءَ، تَمُرَّ على الصِّراطِ مَرَّ السَّحابِ.^[۸]

وضو را كامل بگير تا از صراطْ همچون ابر بگذرى.

عبدالعظیم حسنی^{(علیه‌السلام)} ـ طبق نقل ـ از امام هادی^{(علیه‌السلام)} روایتی را نقل نموده است که در آن، حضرت موسی^{(علیه‌السلام)} پرسش‌هایی را از خداوند سبحان پرسیده و پاسخ شنیده است. یکی از این پرسش و پاسخ‌ها اینگونه است:

إلهى! فَما جَزاءُ مَن تَلا حِكمَتَكَ سِرّاً و جَهراً؟ قالَ: يا موسى‏! يَمُرُّ عَلى‏ الصِّراطِ كَالبَرقِ‏.^[۹]

خدايا! پاداش كسى كه كتاب حكمت تو را در نهان و آشكارا بخواند، چيست؟ فرمود: اى موسى! او از صراط، مانند برق خواهد گذشت.

يكى از نام‏هاى تورات، «حكمت» بوده است، همان طور كه قرآن كريم نيز «حكمت» ناميده شده است. و کسی که کتاب خدا را پنهانی و آشکارا تلاوت کند، با سرعت برق از روی صراط می‌گذرد.

در مقابل، برخی کارها موجب کُند شدن عبور انسان از روی پل صراط می‌گردد تا جایی که برخی از گناهان همچون ظلم و حق الناس، موجب می‌شود که ظالم از این پل به درون دوزخ سقوط کند. امام صادق^{(علیه‌السلام)} در تفسیر آیه ﴿إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصادِ﴾^[۱۰] می‌فرماید:

قَنطَرَةٌ على الصِّراطِ لا يَجُوزُها عبدٌ بِمَظلِمَةٍ.^[۱۱]

پلى است روى صراط كه هر بنده‏اى مظلمه‏اى به گردن داشته باشد، نمى‏تواند از آن بگذرد.