۷۴2 - صلاح و سلامت قلب (6)

وَ اجعَلني... مِن صالِحِی العِبادِ.[۱]

در تبیین این فراز نورانی، اشاره شد که از خصوصیات بندگان صالح خدا، داشتن قلب سلیم است. همچنین گذشت که نشانه سلامتی قلب این است که از ادراکات و احساسات سودمند و سازنده برخوردار است و هر چه قلب انسان درک و احساس مفیدتری داشته باشد، صالح‌تر است.

تا کنون نمونه‌هایی از ادراکات حصولی و حضوری قلب را بیان نمودیم. اینک به چند نمونه از احساسات قلب سلیم نیز اشاره می‌گردد.

در میان احساسات سازنده و سودمند قلبی، اصلی‌ترین و مهم‌ترین آن، احساس تمایل به حق است. قلب سالم میل به جانبداری از حق دارد، هم حق می‌گوید و هم حق را از هر کسی می‌پذیرد.

این احساس در فرهنگ قرآن و حدیث «شرح صدر» نامیده می‌شود:

﴿فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ﴾.[۲]

خداوند هر كس را كه بخواهد راهنمايى كند، دلش را براى [پذيرش] اسلام مى‌گشايد.

شرح صدر به معنای افزایش ظرفیت روحی برای احساساتی که وارد قلب می‌شود، در مقابل ضیق صدر که به معنای کم‌ظرفیتی و عدم گنجایش قلب است. در نهج البلاغه از امیر مؤمنان(علیه‌السلام) روایت شده که فرمود:

إنَّ هذِهِ القُلوبَ أوعِيَةٌ؛ فَخَيرُها أوعاها.[۳]

این دل‌ها ظرف‌هایند و بهترین آن‌ها، جای‌گیرترینِ آن‌هاست.

در روایتی از امام صادق(علیه‌السلام) در تبیین شرح صدر اسلامی آمده که می‌فرماید:

إنَّ اللَّهَ إذا أرادَ بِعَبدٍ خَيراً شَرَحَ صَدرَهُ لِلإِسلامِ، فَإِذا أعطاهُ ذلِكَ أنطَقَ لِسانَهُ بِالحَقِّ وعَقَدَ قَلبَهُ عَلَيهِ فَعَمِلَ بِهِ، فَإِذا جَمَعَ اللَّهُ لَهُ ذلِكَ تَمّ لَهُ إسلامُه‌.[۴]

خداوند، هر گاه خیر بنده‌ای را بخواهد، ظرفیت اسلام‌پذیری‌اش را می‌افزاید و هر گاه این [نعمت‌] را به او دهد، زبانش را به حق گویا می‌سازد و دلش را بر آن گره می‌زند تا حق را به کار ‌بندد. پس هر گاه خداوند، این صفات را در او گرد آورد، اسلامش کامل است‌.

اسلام حق است، یعنی تسلیم شدن در برابر حق و مسلمان کامل کسی که کاملا تسلیم حق باشد.

در روایت دیگری از آن حضرت آمده:

إِنَ‌ القَلبَ‌ لَيَتَجَلجَلُ فِي‌ الجَوفِ‌ يَطلُبُ الحَقَّ فَإِذَا أَصَابَهُ اطمَأَنَّ وَ قَرَّ، ثُمَّ تَلَا... هذِهِ الآيَةَ: ﴿فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلام﴾[۵] .[۶]

همانا قلب در درون [آدمی‌] به دنبال حق می‌گردد و چون به آن رسید، آرام و قرار می‌گیرد. سپس حضرت این آیه را تلاوت کرد... «پس کسی را که خدا بخواهد هدایت کند سینه‌اش را برای [پذیرش] اسلام گشاده می‌سازد».