686 - مراقبت از «خود» (۲)

وَ لَا أَطْغَيَنَّ وَ مِنْ عِنْدِكَ وُجْدِي‌.[1]

در جلسه پیش اشاره کردیم که آنچه باعث طغیان و سرکشی انسان می‌شود مراقبت نکردن از خود است. این مراقبت نکردن باعث حیرانی در تاریکی‌ها و گرفتار شدن در مهلکه‌ها خواهد شد و همچنین راه برای شیاطین باز خواهد شد تا فرد را به طغیان و سرکشی وادار کنند.

از جلوه‌های مراقبت نکردن از خود، آن است که فرد خود و احوال خود را فراموش کند مثلاً مدام به دنبال هدایت مردم باشد اما از رشد و هدایت خود غافل باشد. امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرمایند:

إذا رَأيتُمُ العَبدَ مُتَفَقِّداً لِذُنوبِ النّاسِ ناسِياً لِذُنوبِهِ، فَاعلَموا أنَّهُ قَد مُكِرَ بِه‌[2]

هر گاه ديديد بنده گناهان مردم را مى‌جويد و گناهان خودش را از ياد برده است، بدانيد كه گرفتار مكر [خدا] شده است‌

وقتی کسی در چنین وضعیتی قرار گیرد در ظلمت‌های اعتقادی اخلاقی و... سرگردان می‌شود و شیطان او را به سرکشی و طغیان وا میدارد. ادامه خطبه 157 نهج البلاغه چنین است:

وَ زَيَّنَتْ لَهُ سَيِّئَ أَعْمَالِه‌[3]

و شیطان اعمال ناپسند او را زیبا جلوه می‌دهد.

این اقدام دوم شیطان است که علاوه بر واداشتن فرد بر سرکشی، این طغیان و سرکشی و همه رفتارهای ناپسند وی را زیبا جلوه می‌دهد. بعد از جملاتی، امام(علیه‌السلام) نسبت به تقوا و خویشتن داری چنین می‌فرماید:

عِبَادَ اللَّهِ اللَّهَ اللَّهَ فِي أَعَزِّ الْأَنْفُسِ عَلَيْكُمْ وَ أَحَبِّهَا إِلَيْكُمْ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ أَوْضَحَ لَكُمْ سَبِيلَ الْحَقِّ وَ أَنَارَ طُرُقَه‌ فشِقوَةٌ لازِمَةٌ، أو سَعادَةٌ دائمَةٌ.[4]

اى بندگان خدا! خداى را در نظر آوريد و به آن كه در نزد شما عزيزترين و محبوب‌ترين است (يعنى خودتان) بينديشيد، كه خداوند، مسير حق را براى شما آشكار نموده و راه‌هايش را روشن ساخته است‌. . پس (در نهايت) يا شوربختى ماندگار است يا نيك‌بختى پايدار.

پس اگر دعا می‌خوانیم که «وَ لَا أَطْغَيَنَّ وَ مِنْ عِنْدِكَ وُجْدِي» باید توجه داشته باشیم که برای جلوگیری از سرکشی و طغیان لازم است به شدت از خودمان مراقبت کنیم و الا صرف دعا نمی‌تواند جلوی طغیان را بگیرد.

[۱] الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، ص۹۸، الدعاء۲۰.

[۲] السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى‌، ابن إدریس الحلی (۵۹۸ ق)، ج۳، ص۵۶۹.

[۳] نهج البلاغه، خطبه ۱۵۷.

[۴] همان.