204 - شرط چهارم نماز جمعه « وحدت »
جلسه 204 - 1391/11/24، « الرابع ان لایکون هناک جمعه اخری و بینهما دون ثلاثة امیال فاذا کان بینهما ثلاثة امیال صحتا جمیعاً و المیزان هو البعد بین الجمعتین لا البلدین الذین ینعقد فیهما الجمعه فجازت اقامة جمعات فی بلاد کبیره تکون طولها فراسخ » در جلسه گذشته عرض کردیم چهارمین شرط نماز جمعه این است که از محل اقامه آن ، تا نماز جمعه دیگر حداقل 3 میل فاصله باشد و هر 3 میل یک فرسخ است و هر میل 4 هزار ذراع و هر ذراع 24 اصبع اما در اینکه یک فرسخ چند کیلومتر است در میان علماء اختلاف وجود دارد که 6 نظریه را مطرح کردیم .
حدیث روز :
عن مولانا الکاظم علیه السلام : إن لقمان قال لابنه : یا بُنی انّ الدنیا بحر عمیق ، قد غرق فیها عالَم کثیر ولتکن سفینتک فیها تقوی الله و حشوها الایمان [1]
از امام کاظم علیه السلام نقل شد که لقمان ، ضمن نصیحت به فرزند فرموده : « همانا دنیا دریایی عمیقی است که افراد زیادی در آن غرق شده اند، اگر میخواهی در این دنیا غرق نشوی کشتی تو باید تقوا باشد و اندرون کشتی ایمان باشد » .
عرض کردیم که لقمان به فرزندش می فرماید :
- کشتی تو در دنیا تقوا باشد
- درون کشتی ایمان باشد . حَشو یعنی اندرون
در واقع می خواهد بفرماید که ایمان باید در درون جان باشد تا تقوای بیرونی بتواند تحقق پیدا کند . پیامبر اکرم(ص) می فرماید : « الایمان ما وَقَّرَته القلوب و صَدَّقَته الاعمال و الاسلام ماجری به اللسان و حلّت به المناکحه [2] »
یعنی ایمان چیزی است که در دل جا دارد و اعمال آن را تصدیق می کند واسلام چیزی است که بر زبان جاری می شود و ازدواج بوسیله آن حلال می شود .
یعنی اسلام یک مسئله ظاهری است و ایمان یک مسئله باطنی و درونی است .لذا در این روایت می فرماید : حشو ها الایمان یعنی درون این کشتی باید ایمان باشد .
**********
موضوع : شرط چهارم نماز جمعه « وحدت »
« الرابع ان لایکون هناک جمعه اخری و بینهما دون ثلاثة امیال فاذا کان بینهما ثلاثة امیال صحتا جمیعاً و المیزان هو البعد بین الجمعتین لا البلدین الذین ینعقد فیهما الجمعه فجازت اقامة جمعات فی بلاد کبیره تکون طولها فراسخ » [3]
در جلسه گذشته عرض کردیم چهارمین شرط نماز جمعه این است که از محل اقامه آن ، تا نماز جمعه دیگر حداقل 3 میل فاصله باشد و هر 3 میل یک فرسخ است و هر میل 4 هزار ذراع و هر ذراع 24 اصبع اما در اینکه یک فرسخ چند کیلومتر است در میان علماء اختلاف وجود دارد که 6 نظریه را مطرح کردیم .
قبل از اینکه به ادامه بحث گذشته بپردازیم لازم است قدری در رابطه با موضوع شناسی در فقه توضیح بدهیم .
گاهی اوقات موضوع شناسی در عمل مقلّد تاثیر دارد به عنوان نمونه :
کفاره تاخیر قضای روزه ماه رمضان یک مُد طعام و فطریه هر نفر یک صاع طعام است در این گونه موارد دانستن اینکه مُدّ و یا صاع چقدر است تاثیری در استنباط حکم ندارد ، ولی در عمل مقلد به این احکام نقش اساسی دارد .
گاهی اوقات موضوع شناسی در فتوای مجتهد تاثیر دارد به عنوان نمونه :
حکم بازی بیلیارد چیست ؟ اگر مجتهد نداند بیلیارد چیست ، چطور می تواند حکم آن را بیان کند یا اینکه آیا ربا در اسکناس های موجود تحقق پیدا می کند یا خیر ؟ که مجتهد باید حقیقت اسکناس را بداند که آیا این کاغذ ارزشی دارد یا اعتبار به پشتوانه آن پول است که اگر مجتهد این موضوع را نشناسد نمی تواند فتوا بدهد که ربا در اسکناس های رایج وجود دارد یا خیر ؟ یا رویت هلال با چشم مسلح جایز است یا خیر ؟ که باید بداند منظور چه سلاحی است آیا با دوربین های معمولی یا با دوربین هابل یا حیل که 2 میلیارد سال نوری را می بیند .
گاهی موضوع شناسی هم در حکم فقیه تاثیر دارد و هم در عمل مقلّد به عنوان نمونه :
قسم سوم از موضوعات ، موضوعی است که تصور روشن و دقیق از آن ، هم به فقیه در امر استنباط حکم کمک می کند و هم به مقلد در عمل به آن حکم مانند : موضوع غنا و موسیقی که ابهام در آن هم به عمل مقلد و هم به استنباط حکم لطمه وارد می آورد .
یکی از موضوعات فقهی که در آن اختلاف وجود دارد فرسخ است که باید مشخص شود هر فرسخ چند کیلومتر است .
دراین مسئله 6 نظر وجود داشت که درجلسه گذشته عرض کردیم ، اما از بین این اقوال آن قولی که می فرمود هر فرسخ ، 5 کیلومتر است به نظر می رسد به واقع نزدیکتر باشد چرا که دلیل روایی دارد و آن دلیل این است :چند روایت صحیحه داریم که می فرماید از مکه تا عرفات نماز قصر است و وقتی فاصله بین مکه قدیم تا عرفات را بدست می آوریم حدود 20 کیلومتر است و این روایات عبارتند از :
- صحیحه معاویه بن عمار قلت لا بی عبدالله علیه السلام : فی کم اقصر الصلاة ؟ فقال فی بریدٍ الاتری انّ اهل مکه اذا خرجوا الی عرفه کان علیهم التقصیر . وسایل الشیعه، ج8، ص464، ج5
از امام صادق می پرسد در چه مسافتی نماز را قصر بخوانم ؟ امام در پاسخ می فرماید در برید ( چهار فرسخ ) بعد حضرت می فرماید آیا نمی بینی که اهل مکه وقتی از مکه به عرفات می روند باید نمازشان را شکسته بخوانند .
- صحیحه اسحاق بن عمار قلت لابی عبدالله علیه السلام : فی کم التقصیر ؟ فقال فی بریدٍ ویحَهُم کانهم لم یَحُجّوا مع رسول الله صلی الله علیه و آله فقصّروا . وسایل الشیعه، ج8، ص464، ج6
- صحیحه اسحاق بن عمار قلت لابی عبدالله علیه السلام ان اهل مکة یتموّن الصلاة بعرفات فقال وَیلَهم او وَیحَهم و ایُّ سفرٍ اشدُّ منه لاتُتِمَّ .
- صحیحه حلبی عن ابی عبدالله علیه السلام : ان اهل مکه اذا خرجوا حُجّاجاً قصرو و اِذا زار وارجعوا الی منازلهم اَتمّوا
- صحیحه معاویة بن عمار عن ابی عبدالله علیه السلام : قال اهل مکه اذا زاروالبیت و دخلو منازلهم ثم رجعوا الی منی اتّموا الصلاة و ان لم یدخلو منازلَهم قصَروا .
انتهای مکه قدیم مسجد الجن یا جنة المعّلات بوده که از آنجا تا عرفات ( جبل الرحمه) حدوداً 20 کیلومتر است .
البته بحث مفصل فرسخ در صلاة المسافر می آید و در اینجا فقط اشاره ای به آن کردیم .
تا به اینجا شرایط نماز جمعه را حضرت امام رضوان الله علیه بیان کردند از اینجا به بعد فروعات هر شرط را ذکر می کنند .
فروعات شرایط نماز جمعه :
مسئله اول : لو اجتمع خمسة نفر للجمعه فتفرقوا فی اثناء الخطبه او بعدها قبل صلاة ولم یعودوا و لم یکن هناک عدد بقدر النصاب تعین علی کل صلاة الظهر [4] .
« اگر پنج نفر برای نماز جمعه حاضر شوند ولی در اثناء خطبه یا بعد از آن قبل از خواندن نماز جمعه متفرق شوند و برنگردند و عدد نمازگزاران به حد نصاب نرسد بر همه آنها واجب است که نماز ظهر را بخوانند . »
دلیل این حکم آن است که شرط صحت نماز جمعه که عدد پنج نفر است، محقق نشده است لذا نماز باطل است .
مسئله دوم : لو تفرقوا فی اثناء الخطبه ثم عادوا فان کان تفرّقهم بعد تحقق مسمی الواجب فالظاهر عدم اعادتها ولو طالت المذه کما انه کذلک لو تفرقوا بعدها فعادوا و ان کان قبل تحقق الواجب منها کان التفرق للانصراف عن الجمعه فالاحوط استینافها مطلقا و ان کان لعذرٍ کمطرٍ مثلاً فان طالت المدة بمقدار اضر بالوحدة الرفیه فالظاهر وجوب الاستیناف و الّا بنوا علیها و صحت [5] .
حضرت امام رضوان الله علیه در این مسئله می فرماید : « اگر در اثنای خطبه نماز جمعه ، متفرق شوند سپس برگردند چنانچه بعد از آنکه مقدار واجب خطبه ( تحمید ، صلوات ، توصیه به تقوا و قرائت سوره ) تحقق یافته است متفرق شوند ، ظاهر این است که اعاده خطبه واجب نباشد و لو اینکه مدت تفّرق آنها طول بکشد کما اینکه حکم همچنین است اگر بعد از خطبه متفرق شوند ، سپس برگردند ( اعاده خطبه لازم نیست ) و اگر قبل از تحقق مقدار واجب خطبه ، متفرق شده باشند پس اگر به عنوان اینکه از خواندن نماز جمعه صرف نظر کرده اند ، متفرق شده اند احتیاط آن است که مطلقا خطبه از نو خوانده شود و اگر برای عذری مانند باران مثلاً متفرق شوند ، چنانچه تفرق به حدی طول بکشد که به یکی بودن عرفی خطبه ، ضرری برساند ، ظاهر آن است که خطبه از نو خوانده شود وگرنه بنارا برهمان خطبه بگذارد و صحیح است .»
این مسئله چند صورت دارد که عبارتند از :
- تفرق بعد از تحقق مسمای واجب خطبه باشد ولو طولانی نباشد و بعد برگردند : ظاهراً اعاده خطبه واجب نیست .
- تفرق بعد از تحقق خطبه باشد و بعد برگردند : اعاده خطبه واجب نیست .
- تفرق قبل از تحقق مسمای واجب باشد و برای انصراف از نماز جمعه باشد و بعد برگردند : احتیاط آن است که خطبه از نو خوانده شود چه مدت طولانی باشد و چه کوتاه
- تفرق قبل از تحقق مسمای واجب باشد و بخاطر عذر باشد :
اگر مدت طولانی باشد : ظاهر آن است که خطبه از نو خوانده شود .
اگر مدت کوتاه باشد : بنا را برهمان خطبه بگذارد و ادامه بدهد .
اما دلیل این صور چیست ان شاءالله در جلسه آینده .
والسلام علیکم و رحمة الله
[1] کافی، ج1، ص16
[2] بحار الانوار، ج50، ص208
[3] 3 تحریرالوسیله، ج1، ص210
[4] تحریرالوسیله، ج1، ص210
[5] تحریرالوسیله، ج1، ص210
