203 - شرایط نماز جمعه (( جماعت ))
جلسه 203 - شرایط نماز جمعه (( جماعت ))، شرط سوم نماز جمعه ، جماعت است لذا نماز جمعه فرادی صحیح نمی باشد . دلیل این شرط ، اجماع و روایت می باشد . مرحوم علامه در تذکره می فرماید : « الجماعة شرط فی الجمعه فلا تصح فرادی و علیه اجماع العلما کافةً » می فرماید دلیل این اشتراط اجماع همۀ علمای مسلمین می باشد . در این باره چند روایت وجود دارد که به آن اشاره می کنیم
حدیث روز :
عن مولانا الکاظم علیه السلام : انّ الدنیا بحر عمیق ، قد غرق فیها عالَم کثیر ولتکن سفینتک فیها تقوی الله [1]
(( همانا دنیا دریایی ژرف است ، در این دریای عمیق مردمان بسیاری هلاک شده اند ، اگر میخواهی غرق نشوی ، باید کشتی تو تقوا باشد )) .
این روایت نورانی از نصایح لقمان حکیم به فرزندش می باشد که امام کاظم علیه السلام آن را نقل می کند البته نقل های دیگری هم دارد .
شاید این روایت اشاره به این آیه شریفه داشته باشد :
« ولقد وصیّنا الذین اوتوالکتاب من قبلکم و ایّاکم اَن اتقّوالله » [2]
این سفارش خداوند متعال ، یک سفارش عمومی است هم برای ما و هم برای کسانی قبل از ما بودند، که تقوا داشته باشید . تقوا کشتی نجات است و هر کس در این دنیا سوار بر کشتی تقوا نباشد غرق می شود و زندگی ابدی خویش را از بین می برد .
نکته ای که در اینجا وجود دارد این است که چه نسبتی بین این روایت با آن روایتی که می فرماید :« مثل اهل بیتی کسفینة نوح من رکبها نجی و من تخلّف عنها غرق » وجود دارد .
در یک روایت می فرماید : تقوا ، سفینه است یک روایت دیگر می فرماید : اهل بیت سفینه هستند.
بعد از تأمل به این جمع بندی می رسیم که اگر کسی دنبال اهل بیت نرود نمی تواند با تقوا باشد. اساس تقوا پیروی و تمسک به اهل بیت علیهم السلام است که در جلسه آینده بیشتر در مورد آن توضیح می دهیم .
**********
موضوع : شرایط نماز جمعه (( جماعت ))
«الثالث الجماعة فلا تصحّ الجمعه فرادی » [3]
شرط سوم نماز جمعه ، جماعت است لذا نماز جمعه فرادی صحیح نمی باشد .
دلیل این شرط ، اجماع و روایت می باشد .
مرحوم علامه در تذکره می فرماید : « الجماعة شرط فی الجمعه فلا تصح فرادی و علیه اجماع العلما کافةً » می فرماید دلیل این اشتراط اجماع همۀ علمای مسلمین می باشد . در این باره چند روایت وجود دارد که به آن اشاره می کنیم :
روایت اول : صحیحه زراره عن ابی جعفر الباقر علیه السلام : قال انما فرض الله عزوجل علی الناس من الجمعه الی الجمعه خمساً و ثلاثین صلاة منها صلاة واحدة فرضها الله عزوجل فی جماعة و هی الجمعه الحدیث . [4]
امام باقر می فرماید : خداوند متعال از جمعه تا جمعه دیگر 35 نماز را واجب کرده است یکی از آنها را در جماعت واجب کرده است و آن نماز جمعه است .
دلالت این روایت خیلی روشن است و نیاز به هیچ توضیحی ندارد .
روایت دوم : صحیحه زراره عن ابی جعفر الباقر علیه السلام : قال: صلاة الجمعه فریضة والاجتماع الیها فریضه مع الامام الحدیث . [5]
این روایت هم می فرماید اولاً نماز جمعه واجب است ثانیاً جماعت خواندن با امام هم واجب است .
روایت سوم : صحیحه محمدبن مسلم عن ابی عبدالله علیه السلام : قال ان الله عزوجل فرض فی کل سبعه ایام خمساً و ثلاثین صلاة منها صلاة واجبه علی کل مسلم ان یشهدها الحدیث .
می فرماید 35 نماز واجب است که یکی از آنها را همه باید شاهد باشند که اشاره به همان شرط جماعت دارد . بنابراین با وجود این روایات و اجماع مسلمین بر اشتراط جماعت در نماز جمعه مسأله کاملاً روشن است .
اما شرط چهارم :
« الرابع ان لا یکون هناک جمعه اخری و بینهما دون ثلاثةِ امیال فاذا کان بینهما ثلاثة امیال صحتا جمیعاً و المیزان هو البعد بین الجمعتین لا البلدین اللذین ینعقد فیهما الجمعه فجازت اقامة جمعاتٍ فی بلادٍ کبیرة تکون طولها فراسخ » [6]
حضرت امام رضوان الله علیه می فرماید : شرط چهارم ِ نماز جمعه این است : در محلی که نماز جمعه خوانده می شود ، نماز جمعه دیگری نباشد که فاصله آنها با یکدیگر از 3 میل کمتر باشد . اگر فاصله بین دو نماز جمعه 3 میل بود ، هر دو صحیح است و ملاک فاصلۀ بین دو نماز جمعه است نه دو شهری که نماز جمعه در آنها منعقد شده است بنابراین در بلاد کبیره می توان چندین نماز جمعه برپا کرد .
در این مسأله دو بحث ، مطرح است :
- دلیل این اشتراط چیست ؟
- سه میل چه مقدار است ؟
اما بحث اول ( دلیل این اشتراط چیست ) :
عمده دلیل این شرط، روایات است که به برخی از آن ها اشاره می کنیم :
روایت اول : صحیحه محمدبن مسلم عن ابی جعفر علیه السلام : قال یکون بین الجماعتین ثلاثة امیال یعنی لا تکون جمعة فیما بینه و بین ثلاثة امیال و لیس تکون الجمعه الّا بخطبةٍ قال : فاذا کان بین الجماعتین فی الجماعتین فی الجمعه ثلاثه امیال فلا بأس بأن یجمع هولاء و یجمع هولاء . [7]
روایت دوم : « صحیحه محمدبن مسلم عن ابی جعفر علیه السلام : ... قال اذا کان بین الجماعتین ثلاثة امیال فلا بأس ان یجمع هولاء و یجمع هولاء و لا یکون بین الجماعتین اقل من ثلاثة امیال » [8]
دلالت این دو روایت بر اشتراط 3 میل کاملاً روشن و واضح است .
البته در میان علما شیعه این مسأله اجماعی است الّا مرحوم ابن فهد حلّی که از ایشان نقل شده در کمتر از 3 میل هم میتوان نماز جمعه را اقامه کرد .
اما در میان اهل سنت اختلاف زیادی وجود دارد ، مرحوم علامه در تذکره در این باره می فرماید :
(( ... و قال الشافعی : لا تقام الجمعه فی المصر الواحد الّا فی موضع واحد و ان تباعدت اقطاره و به قال مالک لاّن النبی علیه السلام کذا فعل و نحن نقول بموجبه لاَنَّ المدینه لم تبلغ اقطارها فرسخاً فلهذا اتحدت الجمعه و قال ابویوسف : اذا کان للبلد جانبان لیس بینهما جسر کانا کالبلدین فجاز ان یقام فی کل جانب جمعة والّا فلا و عنه : جواز ذلک فی بغداد خاصةً لاَنّ الحدود تقام فیها فی موضعین و الجمعه حیث تقام الحدود .فلو وجد بلد تقام فیه الحدود فی موضعین جاز اقامة الجمعه فیهما بمقتضی قوله و هو قول ابن المبارک و الیه ذهب ابو الطیب بن سلمه ... )) [9]
نظر شافعی و مالک بن انس : در یک شهر ، یک نماز جمعه برپا می شود هر چند بلد کبیره باشد زیرا پیامبر در مدینه یک نماز جمعه اقامه می کردند .
مرحوم علامه در پاسخ به این استدلال می فرمایند : ماهم قبول داریم که پیامبر اکرم یک نماز جمعه اقامه می کردند اما در آن زمان ، مدینه بزرگ نبود و به یک فرسخ نمی رسید ، لذا یک نماز جمعه اقامه می کردند .
نظر ابویوسف : اگر شهر دوطرف و دو قسمت داشته باشد و بین دو طرف پل نباشد ، می توانند هر طرف برای خود نماز جمعه ای اقامه کنند زیرا این شهر در حکم دو شهر است .
در شهر بغداد اقامه 2 نماز جمعه جایز است زیرا اجرای حدود شرعی در 2 جای شهر بغداد ، انجام می شود و نماز جمعه باید در جایی که حد جاری می شود خوانده شود .
البته این نظر ابن مبارک و ابوالطیب بن سلمه هم می باشد .
مرحوم علامه می فرماید : مقتضای این دلیل ، این است که در شهری که در 2 جا اجرای حدود می شود ، در هر2 جای آن می توان نماز جمعه را اقامه کرد .
در ادامه علامه نظر عده ای دیگر از اهل سنت را بیان می کنند .
نظر محمدبن شیبان : در یک شهر ، دونماز جمعه اقامه می شود اعم از اینکه شهر یک طرف باشد یا دو طرف و یا بیشتر زیرا امیر المومنین علیه السلام نماز عید را در بیابان می خواند و جناب ابا مسعود بدری را در شهر می گذاشت که با مردم ، نماز عید را بخواند و بیابان حکم شهر را دارد و همچنین نماز عید ، حکم نماز جمعه را دارد .
مرحوم علامه در پاسخ می فرماید : می توان این روایت را حمل بر این کرد که حضرت ، یک فرسخ از شهر دور می شدند ، لذا داخل شهر هم یک نماز اقامه می شد .
نظر احمدبن حنبل : اگر شهرها بزرگ باشد مانند بغداد و بصره می توان دو نماز جمعه اقامه کرد و اگر نیاز باشد می توان بیشتر از دو نماز جمعه برپا کرد .
نظر داود و عطاء : نماز جمعه را می توان در همه مساجد اقامه کرد زیرا عمر به ابوهریره نامه نوشت که نماز جمعه را در هرجاکه هستید اقامه کنید .
مرحوم علامه در پاسخ می فرمایند :
- کلام عمر ، حجت نیست .
- شاید منظور خلیفه اول این بوده که در هر شهری که هستید نماز جمعه را بخوانید نه اینکه در هر مسجدی نماز جمعه را بخوانید .
اما بحث دوم ( سه میل چقدر است ) :
میل به علامتی گفته می شود که بر سر هر فرسخ نصب می کردند مانند همین تابلوهای امروزی .
در اینکه هر 3 میل یک فرسخ است و هر میل4 هزار ذراع و هر ذراع 24 اصبع است اختلافی نیست اما در اینکه هر فرسخ چند کیلومتر است اختلاف زیادی وجود دارد برخی از نظرات عبارتند از :
- یک فرسخ معادل 5 کیلومتر است . ( آیت الله سید موسی شبیری زنجانی )
- یک فرسخ معادل 5 کیلومتر و 375 متر است . ( آیت الله مکارم )
- یک فرسخ معادل 5 کیلومتر و 400 متر است . ( آیت الله شهید صدر )
- یک فرسخ معادل 5 کیلومتر و 500 متر است . ( آیات عظام خویی ، تبریزی ، گلپایگانی و ... )
- یک فرسخ معادل 5 کیلومتر و 580 متر است . (کتاب اوزان و مقادیر)
- یک فرسخ معادل 5 کیلومتر و 625 متر است . ( امام خمینی )
اما مبنای اختلاف چیست ، ان شاءالله در جلسه آینده .
والسلام علیکم و رحمة الله
[1] کافی، ج1، ص16
[2] نساء، آیه131
[3] تحریرالوسیله، ج1 ،ص210
[4] وسایل الشیعه، ج5، باب1، ح1
[5] وسایل الشیعه، ج5، باب1، ح8
[6] تحریرالوسیله، ج1، ص210
[7] وسایل الشیعه، ج5، باب7، ح 1
[8] وسایل الشیعه، ج5، باب7، ح2
[9] تذکره، ج4، ص55
