509 - خوش‌رفتاری (۲)
خوش‌رفتاری (۲)
و ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في... حُسْنِ السِّيرَةِ.[۱]
یکی از زیورهای متقین که در این فراز از دعای نورانی مکارم اخلاق آمده است حُسن سیرت است.
گفتیم «سیره» در لغت به معنای رفتار و روش انسان در زندگی است، پس سبک زندگی انسان، سیره اوست. بر این اساس، ـ چنانچه شهید مطهری فرموده‌اند ـ بسیاری از کتاب‌هایی که نامشان را سیره گذاشته‌اند، مانند سیرة ابن هشام، سیرة ابن اسحاق، السیرة الحلبیة و... کتاب سیر، یعنی تاریخ هستند نه سیره و رفتار. کتاب سیره به کتاب سنن النبی علامه طباطبائی و دیگر کتبی که به سبک و روش پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) پرداخته‌اند، می‌گویند و کامل‌ترین آنها کتاب سیره پیامبر خاتم است .
به هر حال، حُسن سبک رفتار در زندگی که در این دعا درخواست شده است، به معنای برخورد خوب انسان با خدا، خود و خلق خداست، اعم از اعضای خانواده، یعنی همسر و فرزند و والدین؛ و دوستان و حتی شامل برخورد انسان با دشمن خود نیز می‌شود، چنانچه سبک رفتار انسان با حیوانات را هم شامل می‌شود، یعنی انسان باید با حیوانات هم رفتار خوبی داشته باشد. این مطلب در روایات متعددی تأکید شده است.
در روایت جالبی از پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) چنین نقل شده است:
إنَّ اللَّهَ كَتَبَ الإحسانَ على كُلِّ شي‌ءٍ، فإذا قَتَلتُم فَأحسِنوا القِتلَةَ، و إذا ذَبَحتُم فَأحسِنوا الذِّبحَ، و لْيُحِدَّ أحَدُكُم شَفرَتَهُ و لْيُرِحْ ذَبيحَتَهُ.[۲]
خداوند، در هر موردى، به نيك عمل كردن فرمان داده است. پس هر گاه مى‌كُشيد، نيكو بكُشيد و هر گاه ذبح مى‌كنيد، نيكو ذبح كنيد. هر كس، بايد كارد خود را خوب تيز كند و ذبيحه خود را راحت كند.
در اینجا این سؤال مطرح می‌شود که معیار حُسن رفتار چیست؟
در پاسخ می‌گوییم: معیار عقل و شرع است. هم در روایات و هم در قرآن، رفتار انسان به عقل حواله داده شده است. پس هر رفتاری که منطبق با موازین عقلی و شرعی باشد و عقل و شرع، نیکویی آن را تصدیق کند، رفتار خوبی است؛ به همین جهت خداوند به طور مطلق به عدل و احسان فرمان می‌دهد و از هر نوع بدی و منکری هم نهی می‌نماید:
﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إيتاءِ ذِي الْقُرْبى وَ يَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْي﴾[۳]
خداوند به عدل و احسان فرمان مى‌دهد و همچنين به بخشش به نزديكان؛ و از فحشا و منكر و ستم، نهى مى‌كند.
خوبی عدل و احسان و بدی ظلم و منکر را عقل درک می‌کند، پس علاوه بر شرع، عقل هم معیار حُسن رفتار خواهد بود.
