505 - فروتنی و تواضع (۵)
و ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في... خَفضِ الجَناح.[۱]
در تبیین این فراز نورانی از دعای مکارم الاخلاق، پس از تعریف کلی تواضع در روایات اهل‌بیت (علیهم السّلام)، برخی از روایاتی را هم که با تعیین مصادیق تواضع، به تعریف آن پرداخته‌اند، بیان کردیم.
بهترین مصادیق و نمونه‌ها برای تبیین مفهوم تواضع، نمونه‌هایی است که در زندگی پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) وجود داشته است. این مصادیق در درجه اول برای رهبران جامعه اسلامی و دولتمردان؛ و در درجه بعد برای عموم مردم الگو است.
یکی از مصادیق تواضع رسول گرامی که در روایات به آن اشاره شده است، نپذیرفتن پادشاهی است. در روایتی که مضمونش هم از طریق اهل سنت و هم از طریق شیعه نقل شده است، چنین آمده که «اسرافیل» همراه «جبرائیل» بر پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) وارد شد و به ایشان فرمود:
أنَا رَسولُ رَبِّكَ إلَيكَ، أمَرَني أن اخبِرَكَ إن شِئتَ نَبِيّاً عَبداً، وإن شِئتَ نَبِيّاً مَلِكاً؟
من فرستاده پروردگارت به سوى تو هستم. او به من دستور داده كه تو را اگر مى‌خواهى، به عنوان پيامبرى بنده، و اگر مايلى، به عنوان پيامبرى پادشاه برگزينم؟
یعنی اختیار با توست و می‌توانی زندگی‌ای مانند زندگی حضرت سلیمان (علیه السّلام) داشته باشی که هم پیامبر بود هم پادشاه؛ و می‌توانی در عین اینکه پیامبر هستی و در بالاترین موقعیت سیاسی ـ اجتماعی قرار داری، شبیه یک بنده زندگی کنی.
می‌گوید: حضرت به جبرئیل نگاه کرد. در واقع خواست بداند که کدام را خدا بهتر دوست دارد؟ جبرئیل اشاره کرد که فروتنی کن.اين جا بود كه پيامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: «نَبِيّاً عَبداً؛ ترجيح مى‌دهم پيامبرى بنده باشم.»[۲]
در نقل شیعه که از امام صادق (علیه السّلام) روایت شده این توضیح هم آمده است که:
و كانَ لَهُ ناصِحاً، فَكانَ رَسولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله يأكُلُ إكلَةَ العَبدِ، و يَجلِسُ جِلسَةَ العَبدِ، تَواضُعاً للَّهِ تَبارَكَ و تَعالى.[۳]
جبرئيل، خيرخواه ایشان بود. پيامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) براى فروتنى در برابر خداوند متعال، همچون بندگان، غذا مى‌خورد و همچون بندگان مى‌نشست.
نشانه اینکه حضرت تواضع نمود و پادشاهی را نپذیرفت، این بود که هیچ گاه کاری نمی‌کرد که شبیه پادشاهان باشد، از این رو، در روایت دیگری دارد که هیچ گاه تکیه داده غذا نمی‌خورد، ظاهراً در آن زمان، وقتی شاهان می‌خواستند غذا بخورند، تکیه می‌دادند و غذا می‌خوردند، اما پیامبر از این کار کراهت داشت. روایت از امام صادق (علیه السّلام) است که می‌فرماید:
ما أكَلَ نَبِيُّ اللَّهِ صلى الله عليه و آله و هُوَ مُتَّكِئٌ مُنذُ بَعَثَهُ اللَّهُ عز و جل، و كانَ يَكرَهُ أن يَتَشَبَّهَ بِالمُلوكِ.[۴]
پيامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) از هنگامى كه خداوند عز و جل او را به پيامبرى برانگيخت، هرگز تكيه كرده خوراكى نخورد و كراهت داشت به سلاطين مانند شود.
بر اساس روایات، حضرت اسب‌های مختلفی داشتند که نام آنها هم ضبط شده است، ولی به قدری فروتن بودند که از سوار شدن بر الاغ برهنه هم ابایی نداشتند، حتی شخص دیگری را هم پشت سر خودشان سوار می‌کردند.
«عَدی» پسر «حاتم» می‌گوید: خدمت حضرت رسیدم، دیدم ایشان خیلی عادی، زن و بچه دور او جمع شدند و خیلی خودمانی با یکدیگر صحبت می‌کنند، اینجا بود که فهمیدم ایشان پادشاه نیستند.
