403 - مفهوم عبادت

و عَبِّدني لَكَ و لا تُفسِد عِبادَتي‌ بِالعُجب‌.[۱]
سال تحصیلی جدید را خدمت همه شاگردان امام صادق علیه السلام و سربازان حضرت ولی عصر تبریک می گویم و فاجعه‌ای که در سرزمین منا اتفاق افتاد را تسلیت عرض می‌کنم.
عبارتی که خوانده شد، دهمین فراز از دعای نورانی مکارم الاخلاق است که در آن دو درخواست مطرح شده است: یکی این که خدایا مرا به عبات خودت وادار کن؛ و دوم این که عبادت مرا به وسیلة عُجب تباه مکن.
برای تبیین درخواست اول این مطالب باید توضیح داده شود: معنای عبادت، اهمیت عبادت، حکمت عبادت و مصادیق عبادت.
مفهوم عبادت
کلمه «عبادت» از ریشه «ع ب د» و به معنای نرمش و خاکساری است. راغب در مفردات می‌گوید:
الْعُبُودِيَّةُ: إظهار التّذلّل، و الْعِبَادَةُ أبلغُ منها، لأنها غاية التّذلّل.[۲]‌
عبودیت یعنی اظهار نرمش و خاکساری؛ ولی عبادت این معنا را بهتر می‌رساند، زیرا به معنای نهایت درجه خاکساری است.
البته این نوع عبودیت و اظهار تذلل و خاکساری اختصاص به خداوند سبحان دارد.
با دقت در آیات قرآن ملاحظه می‌شود که پیوند خاصی بین کلمه عبد به معنای مملوک و عبادت وجود دارد. می‌فرماید:
﴿إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِلاَّ آتِي الرَّحْمنِ عَبْداً﴾[۳]
جز اين نيست كه هر كه در آسمان‌ها و زمين است به بندگى به درگاه [خداوند] بخشنده‌ مى‌آيد.
عبادت حق اختصاصی خدا است، هیچ‌کس در این حق با خدا شریک نیست. چرا که عبد یعنی مملوک و هرآنچه مملوک است، مخلوق خالق یکتاست. بنا بر این، انسان فقط مملوک خداست. از این رو، برای هیچ کس جز خدا نباید نهایت تذلل و خاکساری را اظهار کند. انسان یک مالک بیشتر ندارد و ملکیت غیر خدا کلاً اعتباری است،‌مالک حقیقی فقط خداست. به همین جهت در روایتی از پیامبر صلّی الله علیه و آله وسلّم نقل شده است که می‌فرماید:
لا يَقولَنَّ أحَدُكُم‌ عَبدي‌ و أمَتي؛ كُلُّكُم عِبادٌ و إماء.[۴]
هيچ يك از شما نبايد بگويد: بنده من و كنيز من؛ [زيرا] همه شما [مردان و زنان‌]، بنده و كنيز [خدا] هستيد.
خداوند همه ما را با حقیقت عبودیت خویش آشنا و عامل فرماید.