397 - حفظ عزت نفس
وَ أَعِزَّنِی وَ لَا تَبْتَلِیَنِّی بِالْکِبْرِ[۱].
در تبیین این فراز نورانی اشاره شد که عزّت در لغت به معنای نفوذناپذیری است و عزت حقیقی و مطلق تنها از آن خداوند متعال است و کسانی که با او ارتباط پیدا می‌کنند نیز عزیز می‌شوند، البته عزت حقیقی نسبی.
آفرینش انسان به گونه‌ای است که فطرتاً عزیز بودن را دوست دارد و همواره دنبال زندگی عزتمند و شرافت-مندانه است. هیچ کس دوست ندارد در جامعه خوار و ذلیل باشد. اسلام به این خواسته فطری انسان، پاسخ مثبت داده و به همین جهت اجازه نمی‌دهد شخص مؤمن کاری کند که در نظر دیگران خوار شود؛ بلکه همواره در روایات اهل بیت علیهم‌السلام عزیز بودن مورد تشویق و تکریم قرار گرفته است.
در روایتی از امام صادق علیه السلام چنین وارد شده که:
إنَّ اللَّهَ فَوَّضَ إلَى المُؤمِنِ امورَهُ كُلَّها، ولَم يُفَوِّضْ إلَيهِ أن يَكونَ ذَليلًا، أمَا تَسمَعُ اللَّهَ تَعالى يَقولُ: «وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ ...»؟! فالمُؤمِنُ يَكونُ عَزيزاً ولا يَكونُ ذَليلاً[۲].
خداوند اختيار همه كارها را به مؤمن داده اما اين اختيار را به او نداده است كه ذليل باشد. مگر نشنيده‌اى كه خداوند متعال مى‌فرمايد: «و عزّت از آنِ خداست...»؟ پس، مؤمن عزيز است و ذليل نيست.
همچنین در روایت دیگری «مفضّل بن عمر» از آن حضرت نقل می‌کند:
لا يَنبَغي لِلمُؤمِنِ أن يُذِلَّ نَفسَه[۳].
شايسته نيست كه مؤمن، خود را خوار گرداند.
مفضل» می‌گوید پرسیدم: چگونه خود را خوار مى‌كند؟
فرمود:
يَدخُلُ فيما يَعتَذِرُ مِنهُ.[۴]
كارى كند كه از آن عذرخواهى نمايد.
در روایتی از امام علی علیه السلام نیز وارد شده که فرمود:
الاستِغناءُ عَنِ العُذرِ أعَزُّ مِنَ الصِّدقِ بِهِ.[۵]
نياز نيافتن به پوزش‌خواهى، عزّتبخش‌تر از پوزش خواهى موجّه است.
یعنی کاری کن که اصلاً احتیاجی به عذرخواهی پیدا نشود، چرا که همین مقدار که بگویی: ببخشید یا معذرت می‌خواهم...، از عزت تو کاسته می‌شود.
امام حسین علیه السلام نیز در روایتی می‌فرماید:
إيّاكَ و ما تَعتَذِرُ مِنهُ؛ فإنَّ المُؤمِنَ لا يُسي‌ءُ ولا يَعتَذِرُ، و المُنافِقَ كُلَّ يَومٍ يُسي‌ءُ و يَعتَذِرُ.[۶]
بپرهیز از كارى كه از آن پوزش بخواهى؛ زيرا مؤمن نه بدى مى‌كند و نه پوزش مى‌خواهد و منافق هر روز بدى مى‌كند و پوزش مى‌طلبد.
