475 - نیکی در برابر بدی دیگران

و سَدِّدْني لِأن اعارِضَ مَن غَشَّني بِالنُّصحِ، و أجزِيَ مَن هَجَرَني بِالبِرِّ.[۱]

در تبیین این فرازها و فرازهای بعد از آن، چهار نکته کلی را در جلسات قبل بیان کردیم. اینک توضیح کوتاهی راجع به قسمت‌های مختلف آن بیان می‌کنیم.

جمله اول را قبلاً معنا کردیم. معنای جمله دوم این است: و به کسی که با من قهر کرده با نیکی پاداش دهم.

اصولاً قهر کردن در اسلام مذموم است و از اعمال زشت شمرده شده است. در روایتی از امام باقر (علیه السّلام) چنین نقل شده است:

ما مِن مُؤمنَينِ اهتَجَرا فَوقَ ثَلاثٍ إلّا وَ بَرِئتُ مِنهُما في‌ الثّالِثَةِ. فقيلَ لَهُ: يابنَ رسولِ اللَّهِ، هذا حالُ الظّالِمِ فما بالُ المَظلومِ؟ فقالَ عليه السلام: ما بالُ المَظلومِ لا يَصيرُ إلَى الظّالِمِ فيَقولُ: أنا الظّالِمُ، حتّى‌ يَصطَلِحا؟![۲]

هيچ دو مؤمنى بيش از سه روز با يكديگر قهر نكردند، مگر اينكه در روز سوم من از آن دو بيزار شدم. عرض شد: يابن رسول اللَّه! این، برای ظالم و مقصّر است، اما مظلوم چرا؟ فرمود: چرا آن مظلوم پيش مقصّر نمى‌رود و نمى‌گويد: مقصّر منم، تا آشتى كنند؟

این روایت نشان می‌دهد که انسان می‌تواند برای ایجاد صلح و آشتی میان او با کسی که با او قهر کرده، به دروغ، خود را مقصر جلوه دهد و این از مواردی است که دروغ گفتن در آن جایز است.

همچنین در روایتی از رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) چنین نقل شده است:

لا يَحِلُّ لمُسلِمٍ أن يَهجُرَ أخاهُ فَوقَ ثَلاثِ لَيالٍ، يَلتَقيانِ فيُعرِضُ هذا و يُعرِضُ هذا، و خَيرُهُما الّذي يَبدأ بالسَّلام.[۳]

بر هيچ مسلمانى روا نيست بيش از سه شب با برادرش قهر كند و با هم رو به رو شوند و هريك از ديگرى روى برگرداند. بهترين آن دو نفر كسى است كه ابتدا سلام كند.

بنا بر این، از مصادیق «برّ» که در این دعا از خدا خواستیم تا کمک کند در برابر کسی که با انسان قهر کرده، با برّ و نیکی پاسخ دهیم، همین سلام کردن و مقصر جلوه دادن خود است. اینها از مکارم اخلاق و صفات نیکو است که هر چند تحصیل آن ، کار آسانی نیست، ولی با توفیق الهی امکان‌پذیر است.