450 - تبدیل بدگمانی به اعتماد

وَ [أَبْدِلْنِي] مِن ظِنَّةِ أهلِ الصَّلاحِ الثِّقَة.[۲]

در ادامه فرازهای قبلی که امام سجاد (علیه السّلام) از خدا طلب می‌فرماید که مشکلات اخلاقی و روحی و روانی دیگران را در مورد او اصلاح کند؛ می‌فرماید: بدگمانی نیکان را به اعتماد مبدل کن.

سوء ظن یا بدگمانی یکی از رذائل خطرناک اخلاقی است که قرآن از آن نهی کرده است:

﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيراً مِنَ الظَّنِّإِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ﴾[۳]

در این آیه خداوند خطاب به اهل ایمان می‌فرماید:اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! از بسيارى از گمان‌ها بپرهيزيد كه پاره‌اى از گمان‌ها گناه است.

مراد از ظنّى كه در اين آيه مؤمنان به دورى از آن مأمور شده‌اند، ظنّ بد است؛ زيرا ظنّ خير كه بسيار خوب است و به آن سفارش هم شده است، چنانچه از این آيه‌ هم استفاده مى‌شود:

﴿لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْراً﴾[۴]

چرا هنگامى كه آن [تهمت] را شنيديد، مردان و زنان با ايمان نسبت به كسى كه از خودشان بود، گمان خير نبردند.

قید «کثیراً» می‌تواند به این نکته اشاره داشته باشد که گمان‌های بد نسبت به گمان‌های خوب بیشترند و می‌تواند بیان‌گر این هم باشد که چون برخی از گمان‌ها که همان گمان‌های خلاف واقع است، گناه هستند، برای اینکه اطمینان پیدا شود که از مطلق سوء ظن اجتناب کرده است، احتیاطاً از هر نوع گمانی بپرهیزد.

ممکن است این سؤال پیش آید که مگر می‌شود انسان جلوی گمان بد نسبت به دیگران را بگیرد؟ زیرا ایجاد گمان معمولًا در اختيار انسان نيست، پس همان طور که ممکن است با دیدن رفتار یا شنیدن سخنی نسبت به دیگران حُسن ظن پیدا کند، ممکن است بدگمانی هم برایش حاصل شود.