417 - معالی اخلاق

معالی اخلاق
و هَب لي مَعالِيَ الأَخلاقِ، وَ اعصِمني مِنَ‌ الفَخر‌.[۱]
شهادت جانسوز سید الساجدین را تسلیت عرض می‌کنم. امیدوارم با پیروی از آن بزرگوار زمینه‌ساز حکومت جهانی فرزند بزرگوارش حضرت بقیةالله الاعظم ارواحنا له الفداء باشیم.
جمله‌ای که قرائت شد آخرین درخواست از بخش دوم دعای مکارم الاخلاق است که از آن امام بزرگوار نقل شده است. در این بخش بعضی از نعمت‌ها و مکرمت‌های الهی همراه با آفات آنها بیان شده بود.

از جمله اینکه:
از خدا درخواست شده از دیگران بی‌نیاز باشم، در عین حال به آفت آن که سرمستی و طغیان است گرفتار نشوم.
درخواست شده که در جامعه عزیز باشم؛ ولی به آفت آن که کبر است مبتلا نشوم.
درخواست شده توفیق عبادت الهی پیدا کنم؛ ولی دچار آفت آن که خودپسندی و عُجب است نشوم.
درخواست شده که به مردم خیر برسانم؛ ولی از آفت آن که منّت نهادن است مصون باشم.
آخرین درخواست این است که پروردگارا! به من معالی و محاسن اخلاق را عنایت کن؛ ولی از خودستایی مرا مصون بدار.
«معالی» جمع «مَعْلَاة» و به معنای رفعت و شرافت است مثل «مکارم» که جمع «مکرمة» است.
در روایتی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم چنین نقل شده است که:
إنَّ اللَّهَ كَريمٌ يُحِبُ‌ الكَرَمَ‌، ويُحِبُّ مَعالِي الأَخلاقِ، وَيكرَهُ سَفسافَها.[۲]
خداوند، بزرگوار است و بزرگوارى را دوست مى‌دارد؛ خوى‌هاى والا را دوست مى‌دارد و خوهاى پَست را ناخوش مى‌دارد.
پس مراد از «معالی اخلاق» خوی‌های پسندیده و حُسن خُلق است. البته در روایات حُسن خلق دو گونه تفسیر شده است:
در برخی روایات حسن خلق به خوش‌برخورد بودن معنا شده است، یعنی برخورد انسان با دیگران، برخورد پسندیده و نیکویی باشد. مثل این روایت که در آن از امام صادق علیه السلام درباره تعریف حسن خلق سؤال می‌شود و حضرت پاسخ می‌دهند:
تُلِينُ جَانِبَكَ، وَ تُطِيبُ‌ كَلَامَكَ‌، وَ تَلْقَى أَخَاكَ بِبِشْرٍ حَسَنٍ.[۳]
این است که نرم‌خو و خوش‌گو باشى [مؤدبانه سخن بگویی] و برادرانت را با روى خوش ملاقات كنى.
حُسن خلق به این معنای خاص، یکی از مصادیق معالی اخلاق خواهد بود؛ ولی در برخی روایات، حُسن خلق به گونه‌ای معنا شده که شامل همه مکارم اخلاقی می‌شود و بر اساس آن، معالی اخلاق شامل همه صفات خوب می‌شود.
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم طبق نقل می‌فرماید:
الإسلامُ‌ حُسنُ‌ الخُلقِ‌.[۴]
اسلام یعنی حسن خلق.
بنا بر این، مسلمان کامل کسی است که واجد همه مکارم اخلاقی باشد.

[۱]. الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰

[۲]. المستدرک على الصحيحين، حاکم نیشابوری، ج ۱، ص ۱۱۱، ح ۱۵۱

[۳].كتاب من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، ج ۴، ص ۴۱۲، ح ۵۸۹۷

[۴]. كنز العمّال، متقی هندی، ج ۳، ص ۱۷، ح ۵۲۲۵