اهمیت تزکیه نفس

عن سعيد بن أبي هلال: كانَ رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إذا قَرَأ هذِهِ الآيَةَ «قَدْ أفْلَحَ مَنْ زَكّاها» وَقَفَ ثُمّ قالَ: اللَّهُمَّ آتِ‏ نَفسِي‏ تَقواها، أنتَ وَلِيُّها و مَولاها، و زَكِّها و أنتَ خَيرُ مَن زَكّاها.[1]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله هرگاه آيه «رستگار شد، كسى كه نفْس را تزكيه كرد» را مى‏خواند، درنگ مى‏كرد و سپس مى‏گفت: خدايا! نفْس مرا تقوا عطا فرما، كه تو سرپرست و مولاى آنى، و آن را پاك و تزكيه فرما، كه براى تزكيه آن تو بهترينى.
اوائل سال 40 که براي تحصيل قم رفته بوديم شبهاي جمعه در درس اخلاق مرحوم حاج آقا حسين فاطمي- از شاگردان مرحوم ميرزا جواد ملکي تبريزي ؛ صاحب المراقبات- شرکت مي کرديم. در آن موقع ايشان پيرمردی حدود نود ساله بودند. ايشان خيلي روي اين مطلب تأکيد مي کرد که خداوند متعال در سوره مبارکه شمس يازده قسم آورده و بعد از اين قسم ها فرموده کسي که تزکيه نفس کرد رستگار مي شود:
« بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ‏. وَ الشَّمْسِ وَ ضُحئهَا وَ الْقَمَرِ إِذَا تَلَئهَا وَ النهَّارِ إِذَا جَلَّئهَا وَ الَّيْلِ إِذَا يَغْشَئهَا وَ السَّمَاءِ وَ مَا بَنَئهَا وَ الْأَرْضِ وَ مَا طحَئهَا وَ نَفْسٍ وَ مَا سَوَّئهَا فَأَلهْمَهَا فجُورَهَا وَ تَقْوَئهَا قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّئهَا. »
بدون تزکيه و تهذيب نفس رسيدن به فلاح و رستگاري ممکن نيست. خدا بدون قسم هم بفرمايد « قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّئهَا » کافي بود ولي يازده قسم هم اضافه مي کند. بدون مواظبت و مراقبت و رياضت براي ساختن نفس اين نفس درست شدني نيست. نبايد نفس را رها کرد. نکته مهم اين است که وقتي حضرت به اين آيه مي رسيدند صبر مي کردند و دعا فوق را مي خواندند. نکته اين است که خودسازي علاوه بر تلاش و رياضت و مجاهدت نياز به التماس و دعا و تضرع به درگاه الهي و دستگيري خدا هم دارد. بدون کمک و توفيق الهي امکان ندارد انسان بتواند با مجاهدت تنها خودسازي کند ؛ علاقمندان به سير و سلوک خصوصاً طلاّب علوم ديني و علماي أعلام، اين دو جهت را بايد رعايت کنند. اوّل التماس به درگاه خدا براي توفيق. دوم تلاش. بدون اين دو تهذيب امکان پذير نيست.