روایت ناگفته‌های نخستین وزیر اطلاعات

گاهی برای یافتن سوالات تاریخی خود به کتاب‌ها و منابع متعددی رجوع می‌کنیم که هر کدام از آنها انبوه پاسخ‌ها و اطلاعات را برای ما به همراه دارد. امروز کاربران فضای مجازی همه‌روزه با شبهات گوناگونی مواجه می‌شوند که صحت و سقم یا درستی و نادرستی آنها براحتی قابل درک و تشخیص نیست.

در سال‌های اخیر هم خاطرات تاریخی به محملی برای نزاع‌های جناحی و سیاسی بدل شده است. شواهد نشان می‌دهد «دهه 60» نقطه ثقل اغلب این چالش‌هاست. اهمیت این مسائل زمانی بیش از پیش شد که عده‌ای بر آن شدند تا جای شهید و جلاد را در تاریخ عوض کرده و حافظه تاریخی ملت، بویژه نسل جوان را مخدوش کنند.

شاید برای شما هم اتفاق بیفتد که روزانه با تیترهای جذاب تاریخی در رسانه‌ها مواجه شوید: «دلارهای آمریکایی در کودتای نقاب»، «چرا قطب‌زاده اعدام شد؟»، «ضربه نیروهای امنیتی به حزب مخفی توده»، «ترور یک کودک توسط منافقین»، «شناسایی نخستین جاسوس‌های آمریکایی در دهه 60»، «واکنش آیت‌الله منتظری به دستگیری سید‌مهدی هاشمی معدوم»، «ماجرای عزل منتظری از قائم‌مقامی رهبری» و...

طرف دیگر ماجرا، جواب‌های کوتاه و سطحی در این دوئل‌ خاطره‌نگاری است که هر کدام فاقد درک صحیح از عمق حوادث دهه 60 است. رسیدن به یک روایت جامع و همه‌جانبه از مسائل تاریخی سخت است اما می‌توان روایت‌هایی را یافت که راویان آنها نه‌‌تنها شاهد عینی حوادث و رخدادها بودند، بلکه به عنوان یک کنشگر ارتباطی تنگاتنگ و بی‌واسطه با بازیگران وقایع تاریخی داشته‌اند.

خاطرات آیت‌الله محمدی‌ری‌شهری، نخستین رئیس دادگاه انقلاب ارتش و نخستین وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی، یکی از همین منابع دست اول است. ری‌شهری به واسطه حضور در مهم‌ترین مسؤولیت‌های قضایی و امنیتی و همچنین ۲ دهه سرپرستی حج، ناگفته‌های فراوانی دارد. تکیه بر اسناد رسمی منتشرشده و استناد روایت‌ها به مطبوعات و مکتوبات بر غنای خاطرات افزوده است.

مجموعه ۵ جلدی خاطرات آیت‌الله ری‌شهری با عنوان «خاطره‌ها»، برای نخستین‌بار توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی در دهه 80 منتشر شد. بنا بر اهمیت موضوع، تجدید چاپ‌ مجلدهای اول، دوم و سوم از مجموعه «خاطره‌ها» در دستور کار مرکز اسناد انقلاب اسلامی قرار گرفت و دوره کامل 5 جلدی آیت‌الله ری‌شهری منتشر شده است.

این مجموعه 5 جلدی یک دوره 30 ساله تاریخی پس از پیروزی انقلاب اسلامی را با تمرکز بر دهه 60 دربر می‌گیرد.

به هر ترتیب مرکز اسناد انقلاب اسلامی به جهت بازخوانی مجدد حوادث دهه 60 مجموعه 5 جلدی خاطرات آیت‌الله ری‌شهری را با عنوان «خاطره‌ها» راهی بازار نشر کرده است. حالا فرصت مغتنم است تا کسانی که می‌خواهند در فکر و ذکرشان «جای شهید و جلاد عوض نشود»، خواندن مجموعه 5 جلدی «خاطره‌ها» را از دست ندهند. ری‌شهری در جلد اول خاطرات خود به روایت زندگی، تحصیلات و حوادث نهضت اسلامی می‌پردازد و پس از آن به طور مبسوط به حوادث سال‌های اولیه انقلاب با تمرکز بر کودتای نقاب، توطئه قطب‌زاده و خاطراتی پیرامون مساله شریعتمداری می‌پردازد.

جلد دوم «خاطره‌ها» درباره نفوذ حزب توده، ضربه نیروهای امنیتی به مخفی‌ترین حزب تاریخی و رسیدگی قضایی به پرونده‌های آنهاست. ری‌شهری که خود قاضی دادگاه بوده خاطرات را به کیفرخواست و دفاعیه‌های متهمان پرونده مستند کرده تا پرونده‌ کاملی از خیانت‌های حزب توده در پیش ‌روی مخاطب قرار گیرد.

روایت‌ تأسیس وزارت اطلاعات و مقابله با شبکه‌های جاسوسی و تروریستی در دهه 60 را نمی‌توان در هر منبعی یافت اما جلد سوم خاطرات ری‌شهری بخوبی به این مهم پرداخته است. کشف شبکه‌های جاسوسان آمریکایی در ایران، خنثی‌سازی عملیات‌های انفجاری منافقین و ضربه به گروهک‌های چپ، از دیگر عناوین این مجلد است. همچنین ری‌شهری در بحث مستقلی به ماجرای تأسیس دادسرای ویژه روحانیت می‌پردازد.

شاید راز شهرت خاطرات آیت‌الله ری‌شهری را می‌توان در جلد چهارم «خاطره‌ها» یافت؛ جایی که راوی عنوان «بررسی برهه‌ای حساس از تاریخ رهبری نظام جمهوری اسلامی ایران» را برای آن به کار گرفته است. در واقع جلد چهارم خاطرات او نخستین روایت مستند و مستدل از پیچ تاریخی نظام جمهوری اسلامی در دهه 60 محسوب می‌شود که به پرونده سید‌مهدی هاشمی، کنش‌ها و واکنش‌های آیت‌الله منتظری و همچنین عزل قائم‌مقام رهبری توسط امام خمینی(ره) پرداخته است.

آیت‌الله ری‌شهری پس از یک دهه حضور در مهم‌ترین مسؤولیت‌های امنیتی، با آغاز دهه 70 به سرپرستی حجاج و نمایندگی ولی‌فقیه در سازمان حج منصوب شده و حدود ۲ دهه در این منصب فعالیت می‌کند. جلد پنجم خاطرات ری‌شهری به روایت‌ها و یادمانده‌های او از 20 سال سرپرستی حج می‌پردازد. چالش‌های مسؤولان ایرانی در مذاکرات و مجادلات با طرف‌های سعودی و همچنین پیچیدگی‌های فرهنگی، سیاسی و اعتقادی برگزاری مناسک حج از ویژگی‌های بارز مجلد پنجم است که می‌تواند برای تاریخ‌نگاران مفید فایده باشد.

شما می‌توانید برای تهیه این مجموعه 5 جلدی ضمن رجوع به صفحه منشورات پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی با شماره 22211174 تماس بگیرید و یا به فروشگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی واقع در خیابان انقلاب، خیابان 12 فروردین، بعد از شهدای ژاندارمری مراجعه کنید.