756 - تروک احرام، آمیزش در احرام حج

بحث اخلاقی

کامیابی در قیامت (3)

وَ ارزُقني فَوزَ المَعاد.[1]

در دو جلسه پیشین بیان شد که هرچند کلمه «فوز» در قرآن در معنای فوز دنیایی هم به کار رفته است؛ ولی بیشتر کاردبرهای آن در مفهوم فوز اخروی است.

پرسشی که در اینجا طرح می‌گردد این است که آیا کامیابی در دنیا با کامیابی در آخرت قابل جمع است یا در تضاد هستند؟

پاسخ این است که با هم تضادی ندارند و امکان دارد انسان هم در دنیا کامیاب باشد و هم در آخرت، فقط کامیابی او در دنیا موقت و مشروط به همراهی کامیابی در آخرت است. بنابراین، اگر کسی تنها در دنیا کامیاب باشد، در حقیقت کامیاب نیست، زیرا کامیابی حقیقی در آخرت و ورود به بهشت جاویدان است؛[2] ولی در کنار این کامیابی حقیقی، می‌تواند در دنیا نیز به صورت موقت، به فوز برسد.

آیات و روایات فراوانی دلالت بر این معنا می‌کند که اصولا اسلام دینی نیست که فقط قبر و قیامت انسان را مدیریت کند، بلکه احکام و معارف اسلام به گونه‌ای است که اگر کسی بر طبق آن قدم بر دارد، هم در دنیا و هم در آخرت کامیاب خواهد شد.[3]

به عنوان نمونه به این دو آیه اشاره می‌گردد:

مَنْ كانَ يُريدُ ثَوابَ الدُّنْيا فَعِنْدَ اللَّهِ ثَوابُ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ كانَ اللَّهُ سَميعاً بَصيرا﴾.[4]

هر كس پاداش اين جهان را بجويد [بداند كه] پاداش اين جهان و جهان واپسين نزد خداوند است و خداوند شنوايى بيناست.

﴿مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‌ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ﴾.[5]

كسانى از مرد و زن كه كار شايسته‌اى كنند و مؤمن باشند، بى‌گمان آنان را با زندگانى پاكيزه‌اى زنده مى‌داريم و به يقين نيكوتر از آنچه انجام مى‌دادند، پاداششان را خواهيم داد.

بنابراین، هیچ منافاتی ندارد که هم دنیای انسان آباد باشد و هم در آخرت از بهشت و رضوان الهی بهرمند گردد.

در روایات نیز این مطلب فراوان مورد تأکید قرار گرفته است، مثلا در نامه امیر مؤمنان(علیه‌السلام) به محمد بن ابی بکر و اهل مصر آمده است:

عَلَيكُم بِتَقوَى اللَّهِ؛ فَإِنَّها تَجمَعُ‌ مِنَ‌ الخَيرِ ما لا يَجمَعُ غَيرُها، و يُدرَكُ بِها مِنَ الخَيرِ ما لا يُدرَكُ بِغَيرِها؛ مِن خَيرِ الدُّنيا و خَيرِ الآخِرَةِ، قالَ اللَّهُ عز و جل: ﴿وَ قِيلَ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا ما ذا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قالُوا خَيْراً لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ وَ لَدارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ وَ لَنِعْمَ دارُ الْمُتَّقِينَ﴾[6] .[7]

تقواى الهى پيشه كنيد؛ زيرا هيچ چيز به مانند تقوا، در بردارنده خوبى‌ها نيست، و با هيچ چيز چون تقوا به خوبى‌هاى دنيا و آخرت، نمى‌توان رسيد. خداوند عز و جل مى‌فرمايد: «به كسانى كه تقوا پيشه كردند، گفته شد: پروردگارتان چه فرو فرستاد؟ گفتند: خوبى. براى كسانى كه در اين دنيا خوبى كنند، خوبى است، و سراى آخرت، خوب‌تر است، و چه نيكوست سراى پرهيزگاران».

پس به زبان ساده انسان‌ها به لحاظ بهرمندی از دنیا و آخرت چهار گروه اند:

برخی هم در دنیا از نعمت‌های الهی برخوردارند و هم در آخرت فائز و کامیاب اند.

گروهی تنها در این دنیا از امکانات مادی برخوردارند؛ ولی در آخرت اهل دوزخ اند.

عده‌ای هستند که هرچند در این دنیا از امکانات مادی بی‌بهره‌اند، ولی در آخرت اهل بهشت اند.

و شماری هم هستند که هم در دنیا و هم در آخرت ناکام اند: ﴿خَسِرَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَة﴾.[8]

موضوع: تروک احرام: آمیزش در احرام حج

بحث در حکم آمیزش در احرام حج بود. در دو جلسه پیش از این، نظر امام خمینی را خواندیم و گذشت که از نظر ایشان آميزش با همسر در احرام حج سه صورت دارد:

یک. پيش از وقوف در عرفات.

دو. پس از وقوف در عرفات و پیش از وقوف در مشعر.

سه. پس از وقوف در مشعر.

احکام مترتب بر صورت اول و دوم چنین است:

یک. بطلان حج (در صورت اول قطعا و در صورت دوم بنا بر اقوا)

دو. اتمام اعمال حج.

سه. اعاده حج در سال آینده.

چهار. قربانی کردن شتر به عنوان کفاره.

البته حکم پنجمی نیز در روایات آمده است و آن وجوب تفریق میان زوجین است که در ادامه باید ببینیم چرا ایشان آن را نیاورده است.

صورت سوم نیز از نظر ایشان دو قسم می‌شود: اگر جماع قبل از انجام نیمی از طواف نساء باشد، حج باطل نیست،، ولی کفاره ثابت است و اگر پس از گذشتن از نصف طواف نساء باشد، نه تنها حج صحیح است، کفاره هم ندارد.

فعلا مباحث مربوط به صورت اول و دوم را پی می‌گیریم.

قدما معمولا در اینجا قائل به فساد حج هستند، ولی در میان مراجع فعلی قائل به عدم فساد در برخی صور نیز وجود دارد.

حضرت امام در مناسک صورت اول و دوم را در یک مسئله چنین آورده است:

اگر در احرام حج این عمل را از روی علم و عمد به جا آورد، اگر قبل از وقوف به عرفات بوده، حج او فاسد است مسلما، و اگر بعد از وقوف عرفات و قبل از وقوف به مشعر الحرام بوده، حج او فاسد است بنا بر اقوی؛ و در هر دو صورت کفاره آن یک شتر است.[9]

و در مسئله بعدی اضافه می‌کند:

در این صورت که حج فاسد شد، باید حج را تمام کند و در سال دیگر نیز حج به جا آورد.[10]

در حاشیه مسئله اول نظر آیت الله زنجانی این گونه آمده است:

در هیچ یک از دو صورت، حج، فاسد نمی شود، لیکن سه امر واجب می گردد: الف) اگر قبل از درک رکن مشعر باشد، سال آینده حجی که از نظر نوع مانند حج امسال باشد به جا آورد، هر چند حج اول او استحبابی باشد؛ ب) یک شتر قربانی کند؛ ج) از یکدیگر جدا شوند و در سال بعد نیز اگر از همان مسیر سال قبل به عرفات می‌روند، پس از رسیدن به محل معصیت از یکدیگر جدا شوند. و زن در صورتی که محرم بوده و این عمل از روی علم و عمد و اختیار از او صادر شده باید شتر قربانی کند و سال بعد حج به جا آورد و اگر شوهرش او را مجبور کرده باید قربانی زن را نیز بپردازد و در این صورت حج سال بعد بر زن واجب نیست. و در هر حال برای وجوب جدایی کافی است که در این معصیت یکی از آنها علم و عمد و اختیار داشته باشد. کفاراتی که در باب جماع می آید مخصوص به جماع با همسر است.[11]

آیت الله سبحانی نیز می‌فرماید:

اگر وقوع تا قبل از وقوف مشعر واقع شود، احکام چهارگانه مترتب است: الف) حج او صحیح است ـ ولی به شرحی که می آید هم عقوبت و هم کفاره دارد ـ ب) باید اعمال حج را پایان برساند و باید زن و مرد با هم خلوت نکنند تا اعمال حج را تمام کنند. ج) در سال آینده دوباره حج را به عنوان عقوبت انجام دهد و در صورتی که از همان راه قبلی قصد حج کنند پس از رسیدن به محل معصیت از هم جدا شوند تا اتمام مناسک. د) باید یک شتر کفاره بدهد و در صورت عجز یک گوسفند کفاره بدهد.[12]

بنا بر این، در مورد فساد یا عدم فساد حج، نظر این دو بزرگوار با نظر حضرت امام تفاوت دارد و قائل به صحت حج و در عین حال، وجوب اعاده آن در سال آینده هستند، چه اینکه آیت الله سیستانی نیز وجوب اعاده در سال آینده را واجب دانسته چه حج واجب باشد چه مستحب.[13]

در حاشیه مسئله دوم نیز آمده است:

آیات عظام در مناسک خود، اضافه بر کلام حضرت امام متعرض تفریق و جدایی بین زن و شوهر در حج امسال و سال آینده شده‌اند.[14]

صاحب وسائل روایات این فرض را در باب سوم از ابواب کفارات الاستمتاع آورده است. عنوان باب که فتوای خود ایشان هم هست، چنین است:

بَابُ فَسَادِ حَجِّ الرَّجُلِ وَ الْمَرْأَةِ بِتَعَمُّدِ الْجِمَاعِ مَعَ الْعِلْمِ بِالتَّحْرِيمِ قَبْلَ الْوُقُوفِ بِالْمَشْعَرِ وَ يَجِبُ عَلَى كُلٍّ مِنْهُمَا بَدَنَةٌ فَإِنْ عَجَزَ فَشَاةٌ وَ يَجِبُ أَنْ يَفْتَرِقَا مِنْ مَوْضِعِهِمَا حَتَّى يَقْضِيَا الْحَجَّ وَ يَعُودَا إِلَيْهِ فَلَا يَخْلُوَانِ إِلَّا وَ مَعَهُمَا ثَالِثٌ وَ لَهُمَا أَنْ يَجْتَمِعَا بَعْدَ قَضَاءِ الْمَنَاسِكِ إِنْ أَرَادَا الرُّجُوعَ فِي غَيْرِ تِلْكَ الطَّرِيقِ وَ أَنَّ الْأُولَى فَرْضُهُمَا وَ الثَّانِيَةَ عُقُوبَةٌ‌.[15]

باب فساد حج مرد و زن با جماع عمدی قبل از وقوف به مشعر اگر با علم به حرام بودن باشد و بر هر یک از آنها یک شتر واجب است و در صورت عجز یک گوسفند و اینکه واجب است از مکان ارتکاب تا پایان مناسک حج و بازگشت به همان جا، از یکدیگر جدا شوند به گونه‌ای که خلوت نکنند، مگر آنکه نفر سومی نیز با آنها باشد، البته اگر بخواهند [پس از حج] از مسیر دیگری بازگردند، می‌توانند بعد از اتمام مناسک کنار هم باشند و [اینکه سال بعد باید حج را اعاده کنند، پس] حج امسال، حج واجب آنهاست و حج سال بعد، به عنوان عقوبت است.

در ادامه باید دید آیا همه حکم‌های بیان شده از این دسته روایات قابل استنباط هستند یا خیر؟

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا وَقَعَ الرَّجُلُ بِامْرَأَتِهِ دُونَ مُزْدَلِفَةَ أَوْ قَبْلَ أَنْ يَأْتِيَ مُزْدَلِفَةَ فَعَلَيْهِ الْحَجُّ مِنْ قَابِلٍ.[16]

«معاویة بن عمار» در این روایت صحیحه از امام صادق(علیه‌السلام) نقل کرده است که فرمود:

اگر حاجی قبل از حضور در مشعر یا پیش از رسیدن به آنجا با همسرش آمیزش کند، بر عهده اوست که سال آینده نیز حج به جا آورد.

از این روایت حکم آمیزش در عرفات و پیش از وقوف در آنجا نیز دانسته می‌شود که به طریق اولی موجب فساد خواهد بود.

وَ [مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ] عَنْهُ (مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ) عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ مُحْرِمٍ وَقَعَ عَلَى أَهْلِهِ فَقَالَ إِنْ كَانَ جَاهِلًا فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ جَاهِلًا فَإِنَّ عَلَيْهِ أَنْ يَسُوقَ بَدَنَةً وَ يُفَرَّقُ بَيْنَهُمَا حَتَّى يَقْضِيَا الْمَنَاسِكَ وَ يَرْجِعَا إِلَى الْمَكَانِ الَّذِي أَصَابَا فِيهِ مَا أَصَابَا وَ عَلَيْهِ الْحَجُّ مِنْ قَابِلٍ.[17]

«معاویة بن عمار» در این روایت صحیحه می‌گوید:

از امام صادق(علیه‌السلام) در باره مُحرمی پرسیدم که با همسرش آمیزش کرده است. فرمود: اگر جاهل بوده، چیزی بر عهده‌اش نیست؛ ولى اگر جاهل نبوده، بايد شتری را [برای قربانى کردن] همراه خود ببرد و بايد میان آنها جدایی صورت بگیرد تا وقتی که مناسک‌شان را تمام کرده و به مکانی که در آنجا مرتکب آن عمل شده‌اند، بر می‌گردند و باید سال بعد نیز حج را دو باره انجام دهد.

این روایت به لحاظ زمان وقوع آمیزش اطلاق دارد و شامل قبل از وقوف در عرفات یا مشعر و پس از آن می‌شود، لذا با روایات دیگر قید می‌خورد.

در این روایت حکم تفریق میان زوجین نیز بیان شده است. مستحب است حاجیان پس از احرام در مکه به منا رفته و از آنجا برای وقوف روز نهم در عرفات به عرفات بروند، کما اینکه امروزه برخی از اهل سنت نیز چنین می‌کنند. از این رو، اگر در منا مرتکب این عمل شوند، از همان زمان از یکدیگر جدا می‌شوند تا وقتی که دو باره برای رمی جمرات به منا باز گردند.

وَ [مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ] عَنْهُ (مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ) عَنْ أَبِي الْحَسَنِ النَّخَعِيِّ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ مُحْرِمٍ وَقَعَ عَلَى أَهْلِهِ قَالَ عَلَيْهِ بَدَنَةٌ قَالَ فَقَالَ لَهُ زُرَارَةُ قَدْ سَأَلْتُهُ عَنِ الَّذِي سَأَلْتَهُ عَنْهُ فَقَالَ لِي عَلَيْهِ بَدَنَةٌ قُلْتُ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ غَيْرُ هَذَا قَالَ عَلَيْهِ الْحَجُّ مِنْ قَابِلٍ.[18]

«جمیل بن دراج» در این روایت صحیحه می‌گوید:

از امام صادق(علیه‌السلام) در باره شخص محرمی پرسیدم که با همسرش آمیزش کرده است. فرمود: بر عهده اوست که یک شتر قربانی کند. «زرارة» نیز برایم گفت: من هم همین سؤال را از ایشان پرسيدم، فرمود: بر عهده اوست که یک شتر قربانی کند. گفتم: غير از قربانى، تكليف ديگرى هم دارد؟ فرمود: بايد سال آینده نيز حج به جا آورد.

بخش اول این روایت، اطلاق دارد و شامل هر احرامی و هر زمانی می‌گردد؛ ولی بخش دوم آن، یعنی پرسش زرارة قرینه‌ای است بر این که اختصاص به احرام حج دارد، هر چند اطلاق آن به لحاظ زمان وقوع این عمل، به قوت خود باقی است.

وَ [مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ] عَنْهُ (مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ) عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: فَمَنْ رَفَثَ فَعَلَيْهِ بَدَنَةٌ يَنْحَرُهَا وَ إِنْ لَمْ يَجِدْ فَشَاةٌ وَ كَفَّارَةُ الْفُسُوقِ يَتَصَدَّقُ بِهِ إِذَا فَعَلَهُ وَ هُوَ مُحْرِمٌ.[19]

«علی بن جعفر» در بخشی از این روایت صحیحه از برادرش امام کاظم(علیه‌السلام) نقل نموده است که فرمود:

پس هر كه آميزش كند، بر عهده‌اش یک شتر است که آن را قربانى کند و اگر پيدا نكند، یک گوسفند، و كفاره فسوق (دروغ و تفاخر) در حال احرام، اگر آن را انجام دهد، صدقه دادن است.

با توجه به صدر روایت که در باره «رفث» و «فسوق» و «جدال» در حج سؤال شده است،[20] معلوم می‌شود که مقصود، آمیزش در احرام حج است و در آن، در مورد کفاره نیز، نوع حیوان جایگزین شتر ـ در صورت یافت نشدن آن ـ گوسفند دانسته شده است.

وَ [مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ] بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ[21] عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الْمُحْرِمِ يَقَعُ عَلَى أَهْلِهِ فَقَالَ يُفَرَّقُ بَيْنَهُمَا وَ لَا يَجْتَمِعَانِ فِي خِبَاءٍ إِلَّا أَنْ يَكُونَ مَعَهُمَا غَيْرُهُمَا حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ.[22]

«معاویة بن عمار» در این روایت صحیحه می‌گوید:

امام صادق(علیه‌السلام) در باره مُحرمی که با همسرش آمیزش کرده است، فرمود: میان زن و شوهر جدايى صورت می‌گیرد ـ و آنان نباید با هم در چادری بمانند، مگر آنكه غیر از آن دو نیز با آنان باشد ـ تا این كه قربانى به قربانگاه برسد.

در این روایت نیز حکم به تفریق میان زوجین شده و پایان آن هم زمان قربانی کردن دانسته شده است.

وَ [مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ] عَنْهُ (سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ) عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ رَفَعَهُ إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالا الْمُحْرِمُ إِذَا وَقَعَ عَلَى أَهْلِهِ يُفَرَّقُ بَيْنَهُمَا يَعْنِي بِذَلِكَ لَا يَخْلُوَانِ وَ أَنْ يَكُونَ مَعَهُمَا ثَالِثٌ.[23]

در این روایت مرفوعه از امام باقر(علیه‌السلام) و امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده که می‌فرمایند:

اگر مُحرم با همسرش آمیزش کند، میان آنها جدایی صورت می‌گیرد، مقصود از جدایی این است که تنها نباشند و نفر سومی همراه آنان باشد.

در این روایت نیز حکم تفریق و معنای آن آمده است، بدون تعیین پایان آن.

وَ [مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ] بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ حُكَيْمٍ عَنِ الْحَكَمِ بْنِ مِسْكِينٍ عَنْ خَالِدٍ الْأَصَمِّ قَالَ: حَجَجْتُ وَ جَمَاعَةً مِنْ أَصْحَابِنَا وَ كَانَتْ مَعَنَا امْرَأَةٌ فَلَمَّا قَدِمْنَا مَكَّةَ جَاءَنَا رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَقَالَ يَا هَؤُلَاءِ قَدْ بُلِيتُ قَالُوا بِمَا ذَا قَالَ شَكَزْتُ بِهَذِهِ الْمَرْأَةِ فَاسْأَلُوا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَسَأَلْنَاهُ فَقَالَ عَلَيْهِ بَدَنَةٌ فَقَالَتِ الْمَرْأَةُ اسْأَلُوا لِي أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَإِنِّي قَدِ اشْتَهَيْتُ فَسَأَلْنَاهُ فَقَالَ عَلَيْهَا بَدَنَةٌ.[24]

مرحوم کشی «معاویة بن حُکیم» را فطحی مذهب دانسته است، از این رو، روایت را موثقه دانسته‌اند. در این روایت «خالد بن محمد الاصم» می‌گوید:

من همراه گروهی از اصحاب که در میانشان یک زن بود، به حج رفتیم. هنگامی که به مکه رسیدیم یکی از آنها به ما گفت: رفقا! گرفتار شدم. گفتند: چه شده؟ گفت: با آن زن آمیزش کردم، حکمش را از امام صادق(علیه‌السلام) بپرسید. آن را از ایشان پرسیدیم. فرمود: بر عهده اوست که یک شتر قربانی کند. آن زن هم گفت: حکم مرا هم از امام صادق(علیه‌السلام) بپرسید، چرا که من هم خواهان چنین کاری بودم. آن را هم از ایشان پرسیدیم. فرمود: بر عهده اوست که یک شتر قربانی کند.

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ أَبِي الْمَغْرَاءِ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ فِي حَدِيثٍ وَ الرَّفَثُ فَسَادُ الْحَجِّ.[25]

«سلیمان بن خالد» در این روایت صحیحه می‌گوید:

از امام صادق(علیه‌السلام) شنیدم که ضمن حدیثی فرمود: و در آمیزش، بطلان حج است.

در این روایت نیز حکم فساد حج بر اثر آمیزش بیان شده است. البته در اینکه مقصود از فساد، فساد حقیقی است یا نسبی و به معنای فقدان کمال، بحث است که در آینده آن را بررسی خواهیم نمود.

وَ [مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ] عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مُحْرِمٍ غَشِيَ امْرَأَتَهُ وَ هِيَ مُحْرِمَةٌ قَالَ جَاهِلَيْنِ أَوْ عَالِمَيْنِ قُلْتُ أَجِبْنِي فِي الْوَجْهَيْنِ جَمِيعاً قَالَ إِنْ كَانَا جَاهِلَيْنِ اسْتَغْفَرَا رَبَّهُمَا وَ مَضَيَا عَلَى حَجِّهِمَا وَ لَيْسَ عَلَيْهِمَا شَيْ‌ءٌ وَ إِنْ كَانَا عَالِمَيْنِ فُرِّقَ بَيْنَهُمَا مِنَ الْمَكَانِ الَّذِي أَحْدَثَا فِيهِ وَ عَلَيْهِمَا بَدَنَةٌ وَ عَلَيْهِمَا الْحَجُّ مِنْ قَابِلٍ فَإِذَا بَلَغَا الْمَكَانَ الَّذِي أَحْدَثَا فِيهِ فُرِّقَ بَيْنَهُمَا حَتَّى يَقْضِيَا نُسُكَهُمَا وَ يَرْجِعَا إِلَى الْمَكَانِ الَّذِي أَصَابَا فِيهِ مَا أَصَابَا قُلْتُ فَأَيُّ الْحَجَّتَيْنِ لَهُمَا قَالَ الْأُولَى الَّتِي أَحْدَثَا فِيهَا مَا أَحْدَثَا وَ الْأُخْرَى عَلَيْهِمَا عُقُوبَةٌ.[26]

«زرارة» در این روایت صحیحه می‌گوید:

از ایشان(علیه‌السلام) در باره محرمی پرسيدم که با همسر محرمه‌اش آمیزش کرده است. فرمود: جاهل بوده‌اند یا [حرام بودن این کار را] می‌دانسته‌اند؟ گفتم: هر دو صورت را پاسخ دهيد. فرمود: اگر ناآگاهانه اين كار را انجام داده‌اند از پروردگارشان طلب آمرزش كنند و بر همان حج خود باقى مى‌مانند و چيزى بر عهده آنها نيست، ولی اگر آگاهانه انجام داده‌اند، از همان مکانی كه مرتکب آن كار شده‌اند، میان‌شان جدایی صورت می‌گیرد و بر عهده [هر یک از] آنهاست که یک شتر قربانی کنند و بر عهده آنهاست که سال آينده حج انجام دهند، پس [در حج دوم نیز] هرگاه به مكانی كه آن كار را انجام داده‌اند، رسیدند بين آنها جدايى مى‌افتد تا مناسكشان را به پايان برسانند و به همان مكانى كه آن كار را انجام داده بودند، بازگردند. گفتم: كدام حج براى آنها حساب مى‌شود؟فرمود: حج اولى كه در آن، آن كار را كرده بودند، و حج ديگر به عنوان عقوبت بر آنهاست.

غفر الله لنا و لکم إن شاء الله