هفت راهکار علمی برای تبدیل اماکن زیارتی جهان اسلام به قطب‌های فرهنگی

به گزارش سرویس جهان اسلام خبرگزاری رضوی، ظرفیت‌های موجود و بالفعل اماکن زیارتی برای فعالیت‌های فرهنگی مانند استقبال زائرین از فضای معنوی و فرهنگی، حس امنیت و اعتماد به سلامت فعالیت‌ها، حضور زائران و مخاطبان فراوان بدون نیاز به هزینه مضاعف، اشتیاق زائر به سوغات فرهنگی، تاکید ممالک اسلامی بر فرهنگ موجود در اماکن مذهبی، اشتیاق فعالان و مبلغان برای همکاری در فضاهای مذهبی و... بر ضرورت تبدیل اماکن زیارتی به قطب‌های فرهنگی می‌افزاید.
بنیاد پژوهش های اسلامی مشهد با عنایت به فرصت تبدیل اماکن زیارتی به قطب‌های فرهنگی چهارمین نشست توسعه زیارت را با مشارکت پارک علم و فناوری خراسان رضوی و طرح توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا علیه‌السلام در سال 1390 برگزار کرد.
بنیاد پژوهش‌ها از آیت الله محمدی ری‌شهری برای سخنرانی پیرامون این موضوع دعوت به عمل آورد. فصلنامه مشکات در شماره 1390 متن این سخنرانی را منتشر کرد که گزارشی از این متن در زیر می آید.
آیت الله ری‌شهری برای ترسیم فضای موجود اماکن زیارتی ابتدا به توصیف ماهیت این اماکن پرداخت. طبق توضیحات او اماکن زیارتی و بقاع متبرکه خانه‌های یاد خدا و کانون‌های انتقال نور و معارف الهی است که در قرآن هم به آن اشاره شده است. وی برای تایید این مطلب به فرمایشی از پیامبر(صلّی الله علیه و آله) برای تفسیر این آیه قرآن فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّـهُ أَن تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ. نور/36) اشاره کرد که برخی اصحاب چند بار از معنای بیوت می‌پرسند و حضرت آن را خانه امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا علیهما السلام معرفی می‌کنند.
وی در ادامه به برخی روایاتی اشاره می‌کند که ائمه در آنها به زیارت امام حسین علیه السلام تشویق کرده‌اند. سپس روایات دیگری را درباره اهمیت زیارت امام رضا (علیه السلام) بیان کرده و نشان می دهد که از بعضی جهات زیارت ایشان نسبت به زیارت امام حسین علیه السلام از ظرفیت فرهنگی بالاتری برخوردار است.
آیت الله محمدی ری‌شهری روایتی از علی بن مهزیار از امام جواد علیه السلام نقل کرد که حضرت می‌فرمایند: «زیارت پدرم برتر(از زیارت امام حسین علیه السلام) است؛ چون حسین را همه مردمان زیارت می‌کنند، ولی پدرم را جز خواص از شیعه زیارت نمی‌کنند.» وی سپس از این روایت استفاده کرده و می‌گوید: پیام روایت علی بن مهزیار در عصر حاضر برای کارگزاران فرهنگی آستان قدس این است که با توجه به ظرفیت بالای فرهنگی آستان قدس رضوی، کارگزاران فرهنگی و مسئولان اجرایی این آستان نورانی باید تلاش کنند تا این زیارتگاه به کانون اصلی انتشار فرهنگ اهل بیت در جهان تبدیل گردد.
رئیس دانشگاه قرآن و حدیث، ظرفیت سیاسی این اماکن را نیز یادآور شد و گفت: در نظام اسلامی که دین و سیاست به هم آمیخته است، اماکن زیارتی، مراکز سیاسی نیز محسوب می‌شوند. تقویت این پایگاه ها در واقع تقویت نظام مبتنی بر آرمان های اهل بیت است. وی به این نکته نیز تصریح کرد که تا کنون بهره‌برداری از ظرفیت این اماکن صرفا جنبه شخصی داشته و متکی بر انگیزه و علایق زیارت‌کنندگان بوده، در حالی که انتظار این است که در جمهوری اسلامی با رویکردی هدفمند و متناسب با مقتضیات زمان و با نگاه ویژه به نیازهای طیف‌های گوناگون سنی و جنسی و اجتماعی برای رسیدن به اهداف بلند اجتماعی برنامه‌ریزی شود.
بهره‌برداری از ظرفیت این اماکن صرفا جنبه شخصی داشته و متکی بر انگیزه و علایق زیارت‌کنندگان بوده، در حالی که انتظار این است که در جمهوری اسلامی با رویکردی هدفمند و متناسب با مقتضیات زمان و با نگاه ویژه به نیازهای طیف‌های گوناگون سنی و جنسی و اجتماعی برای رسیدن به اهداف بلند اجتماعی برنامه‌ریزی شود.
بخش اصلی و کاربردی سخنانی ری شهری در این نشست مربوط به پیشنهادها و راهکارهای عملی وی برای تبدیل اماکن زیارتی به قطب های فرهنگی است. او بدین منظور 7 پیشنهاد مطرح می‌کند که عبارت است از:

• 1. وحدت و هماهنگی میان مدیریت این نهادها، ابتدا در داخل کشور و سپس با خارج و بین المللی. وی تدوین منشور سراسری اماکن زیارتی را ضرورتی برای این منظور تلقی کرد.
• 2. تدوین شناسنامه و اطلاعات جامع و امکانات بالفعل و بالقوه همه این اماکن زیارتی.
• 3. نیازسنجی زائران در مراجعه به این اماکن مذهبی با یک پژوهش میدانی.
• 4. رصد و بررسی توان نیروهای انسانی و مدیریت‌های این اماکن از جهات مختلفی مانند صلاحیت مدیریتی، اعتقادی، اخلاقی و توانایی‌های اجرای اهداف مورد نظر این طرح.
• 5. تدوین کرامات مستند و متقن اماکن زیارتی در زمینه جذب هر چه بیشتر مردم به این اماکن.
• 6. خرافه‌زدایی و اصلاح نگرش‌ها و ترویج فرهنگ زیارت مقبول و سفارش شده در دین با همکاری رسانه‌ها بخصوص صدا و سیما.
• 7. برطرف نمودن مشکلات وقفی و ارضی مربوط به سازمان اوقاف و سازمان میراث فرهنگی به منظور توسعه اماکن زیارتی.