شناخت نامه حدیث

این کتاب، در شانزده فصل و نزدیک به یک هزار متن روایی و تعداد ۲۳ توضیح و تحلیل، مهم ترین مباحث مرتبط با حدیث شناسی را تقدیم علاقه مندان می کند و در پایان، به اجمال محدّثان بزرگ و مهم ترین مؤلّفان کتاب های حدیثی جهان اسلام را معرّفی می کند.

اینک توضیح کوتاهی در باره محتوای فصل های آن:

فصل یکم: شناخت سنّت نبوی

این فصل اختصاص دارد به تبیین معانی «سنّت» و کاربردهای این واژه در احادیث اهل بیت(ع) و بر نمودن نصوصی که تأکید دارند سنّت پیامبر(ص) مستند به وحی است و همه معارف مورد نیاز جامعه، در قرآن کریم و سنّت نبوی وجود دارد، ولی، برخی از معارف به دلائل خاصّی در اختیار همگان قرار نگرفته اند.

فصل دوم: حجّیت سنّت نبوی

در این فصل، آیات و روایاتی مطرح شده اند که دلالت دارند بر وجوب تمسّک به سنّت، فضیلت عمل به سنّت، حرمت مخالفت با سنّت، همچنین آیات و روایاتی که اطاعت از پیامبر(ص) را اطاعت از خدا دانسته اند و حجّیت سنّت را اثبات می کنند. افزون بر به دست دادن این نصوص، روایاتی مطرح می شوند که تأکید دارند اطاعت از اهل بیت(ع)، فرمانبری از پیامبر(ص) است. بنا بر این، میراث علمی و سیره عملی آنان نیز سنّت پیامبر(ص) محسوب می شود.

فصل سوم: معیار شناخت سنّت نبوی

این فصل اختصاص دارد به اسنادی که اثبات می کنند برای دستیابی به سنّت اصیل نبوی، راهی جز مراجعه به خاندان پیامبر(ص) نیست؛ زیرا گنج های احادیث پیامبر(ص) نزد آنهاست و مستند سخنان اهل بیت(ع)، سنّت نبوی است. بر این اساس، بهترین معیار برای شناخت سنّت پیامبر(ص)، رجوع به خاندان رسالت است ؛ زیرا معارف صحیح اسلامی به طور کامل نزد غیرِ آنان نیست. پایان بخش این فصل، تحلیلی است در باره شیوه احراز سنّت.

فصل چهارم: اهمّیت حدیث شناسی

آشنایی با احادیث پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، تنها راه دستیابی به سنّت نبوی است. از این رو، در این فصل، بر تعلیم و تعلّم حدیث، آموختن حدیث به فرزندان، مذاکره حدیث در جلسات عمومی و خصوصی و برکات آن و حفظ حدیث و برکات آن، تأکید شده و در پایان، چگونگی برخورد با اصناف مختلف حدیث، تبیین می شود و تحلیلی در باره همگانی کردن آشنایی با حدیث، مطرح می شود.

فصل پنجم: نقل حدیث

این فصل، شامل گزارش هایی است در باره ترغیب به نقل حدیث، اقسام راویان، فضیلت راویان متعهّد، ویژگی های لازم برای راوی، آداب ایجابی و سلبی نقل حدیث، مجاز بودن نقل معنا، مجاز بودن نقل سخن یک امام از امام دیگر و راه های تحمّل حدیث، همراه با تحلیل های مورد نیاز.

فصل ششم: کتابت حدیث

این فصل اختصاص دارد به روایاتی که بر کتابت معارف حدیثی تأکید می کنند و از این رو، در عصر پیامبر(ص) و نیز در دوران زندگی اهل بیت(ع)، احادیث آنان نوشته می شد و در مقابل این احادیث، گزارش هایی مطرح می شود مبنی بر ممانعت پیامبر(ص) از نوشتن حدیث و لذا پس از وفات پیامبر(ص)، کتابت حدیث، به طور رسمی ممنوع شد. این گزارش ها، در ضمن یک تحلیل نقد خواهند شد.

فصل هفتم: فهم حدیث

این فصل درباره درایت و فهم حدیث، اکتفا نکردن به نقل و کوشش برای رفع موانع آگاهی از مقصود و معنای آن است. همچنین متن روایاتی که احادیث اهل بیت(ع) را صعب و مستصعب دانسته اند، آورده می شود و ضمن تحلیلی مراد از آنها تبیین می گردد.

فصل هشتم: ملاک های درستی احادیث

برای راستی آزمایی احادیثی که به اهل بیت(ع) نسبت داده می شوند، معیارهایی در روایات مطرح شده اند؛ مانند: مطابقت با قرآن، هماهنگی با سنّت و موافقت با قلب، فطرت و حق. در فصل هشتم، معیارهای یاد شده، مطرح و تبیین می شوند.

فصل نهم: عرضه حدیث

بهترین راه برای اطمینان یافتن از صحّت حدیث، در صورت امکان، عرضه و ارائه آن به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) یا اصحاب بزرگ و مورد اعتماد آنهاست. این اقدام در روزگاری که امکانات لازم برای ضبط صدا و تصویر گوینده فراهم نبوده، اهمّیت بیشتری داشته است. در این فصل، گزارش های متعدّدی مطرح شده که نشان می دهند عرضه حدیث در صدر اسلام، یک سیره جاری در میان بسیاری از محدّثان بوده است. پایان بخش این فصل، تحلیلی است در همین زمینه.

فصل دهم: اختلاف حدیث

در میان احادیث، گاه به روایاتی برخورد می کنیم که میان آنها، اختلاف و تعارض وجود دارد. لذا باید دید علّت چیست؟ و در این گونه موارد چه باید کرد؟ فصل دهم، درباره ره نمودهایی است از اهل بیت(ع) در باره اسباب و علل اختلاف احادیث و درمان آن و تبیین این موضوع.

فصل یازدهم: حدیث سازی

این فصل، شامل احادیثی است در باره هشدار پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) نسبت به خطر احادیث ساختگی و پیش بینی پدید آمدن این خطر فرهنگی در جهان اسلام. چند نمونه از احادیثی که قطعا جعلی اند یا قرائنی بر مجعول بودن آنها وجود دارد، همراه با تحلیل های مورد نیاز، مطرح می شوند.

فصل دوازدهم: برخی احادیث ناب و برگزیده

این فصل، چند نمونه از زیباترین و آموزنده ترین احادیث را تقدیم خوانندگان می نماید ؛ مانند احادیثی که تأکید شده شایسته است با آب طلا نوشته شوند، احادیثی که بر درِ بهشت با آب طلا نوشته شده، احادیث سلسلة الذهب، احادیثی که نقل آنها مورد تأکید قرار گرفته، مواعظ کوتاه و جوامع حکمت ها.

فصل سیزدهم: محدّثان برجسته پیرو اهل بیت(ع)

در این فصل، برجسته ترین محدّثان پیرو اهل بیت(ع)، جایگاه آنان در نقل حدیث و آثار حدیثی آنان به اجمال معرفی می شوند.

فصل چهاردهم: محدّثان برجسته اهل سنّت

این فصل به معرفی برجسته ترین محدّثان اهل سنّت در نقل حدیث و تألیفات آنان اختصاص دارد.

فصل پانزدهم: مؤلفان برجسته منابع حدیثی پیرو اهل بیت(ع)

در این فصل، مؤلفان برجسته شیعه، جایگاه آنان در نقل حدیث و تألیفات حدیثی آنان گزارش می شود.

فصل شانزدهم: مؤلفان برجسته منابع حدیثی اهل سنّت

این فصل درباره معرفی نگارندگان مشهور حدیثی اهل سنّت، جایگاه آنان در نقل حدیث و تألیفات حدیثی آنهاست.