خدمت رسانی به زائران عتبات عالیات و بقاع متبرکه؛ بایدها و نبایدها

سومین اجلاس اعتاب مقدّسه جهان اسلام در کاظمین برگزار گردید.

به گزارش روابط عمومی آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام، آیت الله محمدی ری شهری در اختتامیه سومین اجلاس اعتاب مقدّسه جهان اسلام که در کاظمین برگزار شد به ایراد سخنرانی با عنوان «خدمت رسانی به زائران عتبات عالیات و بقاع متبرکه؛ بایدها و نبایدها» پرداخت. محتوای کامل این سخنرانی به شرح ذیل است:

زیارت قبور اولیای الهی و صالحان در همه فرهنگ ها و آیین ها امر نیکو و پسندیده است و بر آن آثار روحی و اجتماعی مترتب می گردد.
از فرهنگ اسلامی و به ویژه فرهنگ اهل بیت (ع) زیارت پس از دعا و نیایش با خداوند ، مکانتی والا دارد، و از ابعاد معرفتی، عاطفی، اخلاقی اجتماعی برخوردار است. زیارت همانگونه که آرامش بخش و روح افزا است، می تواند در تغییر نگاه به جهان و زندگی اثر گذار باشد. چنانکه می تواند در همبستگی های اجتماعی و نیز پایبندی های اخلاقی نقش ایفا کند.
همچنان که زیارت، امری شریف و مقدس است، خدمت رسانی به زائر نیز امری شریف و مقدّس است. ((خدمه المومن لاخیه المومن درجه لا یدرک فضلها الا بمثلها)). شایان ذکر است این روایت ، درباره فضیلت خدمت رسانی به مومن است، چه رسد به فضیلت خدمت به افراد با ایمانی که از دور و نزدیک به زیارت مراقد منوّر خاندان رسالت آمده اند.
همه ی امور نیک و پسندیده در این عالم، زمانی در جایگاه خود قرار گرفته و نتایج درست بر آن مترتب می گردد که اصول و قواعد مربوط به آن رعایت گردد و آسیب ها و آفاتش کنار گذاشته شود.
زیارت و نیز خدمتگزاری به زائران به عنوان امری نیکو و پسندیده و معنوی و آسمانی ، از این قانون و قاعده مستثنی نیست. اگر در چارچوب اصول و قواعدی که برایش تعریف شده و نیز اصول و قواعد منظومه معرفتی که در آن جای گرفته قرار نگیرد، اثر گذار نمی باشد.
در این گفتار مختصر، با عنوان بایدها و نبایدهای خدمت رسانی به زائران به این امور به اجمال می پردازیم:
الف. باید های خدمت رسانی به زائران
1. تمام خدمتگزاری ها به زائران باید چنان صورت گیرد که اهداف منظور از زیارات را محقق سازند. این مسأله بدان معنا است که خدمتگزاران ، خود به اصول و قواعد حاکم بر زیارت از قبیل خلوص نیت و دوری از هر عملی که با آن منافات دارد پایبند باشند، و از جانب دیگر، خدمت ها به گونه ای ساماندهی شود که زائران نیز به سمت آن اصول و قواعد سوق داده شوند؛
یعنی زائران به معارف اصلی دین که عدالت و اخلاق است، نزدیک تر گردند.
((لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْمِيزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ))
((إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ))
نشاید که خدمتگزاران و زائران در روند زیارت ، با عدالت و اخلاق فاصله داشته باشند ، بلکه نشاید که پس از خدمت و زیارت ، پایبندی آنان به عدالت و اخلاق بیشتر نشده باشند.
2. در خدمتگزاری ها به برخی از امور که جنبه های جهانی و همگانی اش بارز و آشکار است، توجه بیشتر مبذول گردد. یکی از این امور بهداشت و نظافت است.
بهداشت و نظافت از دستورات اولیه اسلامی است چنانکه امروزه از نشانه های اولیه تمدن و ترقی محسوب می شود و نیز از اولین توصیه ها و آداب به زائر است ، غسل، پوشیدن لباس نظیف و پاکیزگی ، توصیه برای همه ی زیارت هاست.
فاغتسل و تنظف و البس ثوبیک الطاهرین
در خدمتگزاری، رعایت نظافت و بهداشت ، و بالاتر از آن سوق دادن زائران به این فرهنگ از اولین وظایف خدمتگزاری است.
دسترسی آسان به انجام نظافت و بهداشت، و نیز تأکید و تشویق به رعایت آن در تبلیغات فرهنگی ، امری بسیار پسندیده و نیکو است . به ویژه آنکه زائران از فرهنگ های مختلف و طبقات مختلف اجتماعی در این اماکن حضور می یابند. رایزنی و مشاوره متولیان اماکن با آژانس ها ی زیارتی و تأکید مبلغان و مدیران کاروانها بر این امر حیاتی نیز، در همین راستا قرار می گیرد.
3. توسعه اماکن زیارتی برای جلوگیری از ازدحام و خطرات اجتماعی و نیز انجام زیارت با آرامش از ضروری ترین خدمتگزاری هاست، تدوین برنامه های درازمدت برای توسعه محل های اصلی زیارت که بیشترین توجه و اهتمام به سوی آنهاست ، امری لازم است.
روشن است که محل مرقدهای شریف ، دهه ها بلکه قرن ها پیش ساخته شده و برای روزگارانی بود که چنین رفت و آمدهایی نبوده است. از این رو ضمن حفظ هویت کهن این اماکن، برنامه ریزی های دقیق و کارشناسی برای توسعه بسیار ضرورت دارد.
4. تسهیل سفر زائران از کشورهای مختلف و شهرهای گوناگون امر دیگر است. شایسته است متولیان این اماکن با دولت ها رایزنی و مشاوره داشته تا از نگاه تجاری و اقتصادی به زیارت کاسته و در اخذ ویزا و نیز وسائل سفر، آسان ترین شیوه ها را بر گزینند.
همچنین مداخله و کوشش برای انتخاب ایمن ترین وسیله های سفر به سوی این اماکن متبرّک وظیفه انسانی و اسلامی است.
5. فراهم کردن اسباب ورود و خروج آسان به داخل اماکن، یکی دیگر از این وظایف خدمت رسانی است. بازرسی های امنیتی و نیز کفشداری ها به گونه ای طراحی گردد که ضمن حفظ امنیت و نیز حفظ اموال، باعث زدگی و رنجش زائران نگردد. استفاده از پیشرفته ترین و مدرن ترین و آسان ترین راه ها برای این دو امر یعنی امنیت و حفظ اموال در جهت تسهیل رفت و آمد زائران ، کاری شایسته و لازم است.

ب. نباید های خدمت رسانی به زائران
1. اولین نکته ای که در خدمت رسانی به زائران باید مورد توجه قرار گیرد پرهیز از اسراف و اموری است که با ماهیت آموزه های دینی و زیارت نمی سازند. ضمن اینکه هزینه این اماکن از موقوفات و نذورات فراهم می آید که بخش معظم آن از سوی عاشقان و مومنان کم بضاعت و یا بی بضاعت است.
از این رو، دقت و توجه به مخارج این اماکن ، بسیار پسندیده است. البته توجه به اتقان و استحکام و نیز زیبایی و هنر در این اماکن لازم است، اما تشریفات و ریخت و پاش های غیر لازم ، قابل توحیه نیست و امروزه که برخی از شبهه ها و چالش ها و خرده گیری ها از سوی مغرضان یا نادانان انجام می شود، انجام این امور، دقت و توجه بیشتری را می طلبد.
2. خدمت رسانی به زائران نمی بایست به تنبلی و سهل انگاری زائران بینجامد یا این خصلت را پرورش دهد. کمک به زائران ناتوان و کم توان، امری مطلوب و پسندیده است ، لیکن زحمت و تلاش نیز پسندیده است. مثلاً برخی وسایل حمل و نقل که در داخل صحن های امکان متبرک به قصد خدمت به ناتوانان فراهم آمده ، نباید اسباب سوء استفاده و رشد خصلت تنبلی شود.
در اختیار گذاردن ویلچر ، امری پسندیده است ، ولی بسیار نیکو است که اگر زائر ، همراه دارد، خود ایشان متکفّل حمل و نقل وی شوند تا بدین وسیله روحیه خدمت به هم نوع تقویت گردد.
3. پرهیز از تبعیض در خدمت رسانی، یکی دیگر از اموری است که در سیاست گذاری و اجرای خدمات باید منظور گردد؛ تبعیض با تمامی اشکالش نامطلوب است.
تبعیض میان زائران خارجی و داخلی، تبعیض میان طبقات اجتماعی ، تبعیض میان زنان و مردان، همه و همه مذموم است. البته درخدمت رسانی، توجه بیشتر به زنان مطلوب است؛ چه از جهت اختصاص فضا، چه در کفشداری ها، و چه سایر خدمات؛ زیرا زنان ، کودکان را نیز به همراه دارند و فضا و خدمت بیشتری را می طلبند.