نهج الدعا

نهج الدعاء، گامى است در راه آگاهى بخشی نسبت به ارزش، اهمیت و عظمت دعا، و نیز شناخت آداب، شرایط، آفات و موانع اجابت دعا.

کتاب یاد شده، برای وصول به این هدف، با نظمى جدید و آسان یاب و با تحلیل هایى کارآمد، سامان یافته است. فصل هاى کتاب با مطالبى ذیل «درآمد» آغاز شده، یا توضیحات و استنتاج هایى در ادامه احادیث آمده است که هدف از آن، ارائه چشم اندازی کلّى از روایات آن بخش یا آن فصل است.

این اثر در پنج فصل تدوین شده است: اهمیت دعا، آداب دعا کردن، اجابت دعا، دعا کردن برای دیگران و نفرین کردن به دیگران.

در پایان جلد دوم، دعا شدگان و نفرین شدگان از سوی معصومان(ع) شناسانده شده اند.

در تدوین این مجموعه، همه احادیث مربوط به هر موضوع از منابع گوناگونِ شیعه و اهل سنت گردآورى شده و کامل ترین، موثّق ترین و کهن ترین آنها انتخاب شده است. از میان دعاها نیز، جز در مواردى اندک، تنها آنهایی که به معصومان(ع) مستند بوده، آورده شده است.

ترجمه ها:

نهج الدعاء، محمّد محمّدی ری شهری، قم: دارالحدیث، چاپ سوم، ۱۳۸۹ ش، وزیری، ۷۸۷ ص، عربی؛

ترجمه نهج الدعاء به زبان میانماری، محمّد محمّدی ری شهری، ترجمه: سید علی اختر جعفری (تین تون)، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی، چاپ اوّل، ۱۳۹۳ ش / ۲۰۱۵ م، وزیری، ۶۶۴ ص، میانماری.

پيشگفتار کتاب

يكى از بزرگترين نعمت هاى الهى كه به انسان ارزانى داشته اين است كه اجازه داده او را بخواند چنان كه از امام زين العابدين عليه السلام روايت شده كه در مقام نيايش عرضه مى دارد :

ومِن أعظَمِ النِّعَمِ عَلَينا جَرَيانُ ذِكرِكَ عَلى ألسِنَتِنا وإذنُكَ لَنا بِدُعائِكَ . [1] از بزرگ ترين نعمت هاى تو بر ما، جارى شدن ياد تو بر زبان ما و اجازه دادنت به ما براى دعا به درگاه تو است .

بزرگتر از نعمت دعا ، نعمت اجابت درخواست داعى است كه خداوند متعال آن را تضمين كرده و فرموده :

«ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَكُمْ . [2] بخوانيد مرا تا اجابت كنم شما را» .

براى بهره بردارى از اين دو نعمت بزرگ ، آگاهى نسبت به ارزش ، اهميت و عظمت دعا ، شناخت آداب ، شرايط ، آفات و موانع اجابت دعا ، همچنين آشنايى با سيره عملى پيشوايان اسلام در اين زمينه ضرورى است .

در اين باره ، كتاب هاى مفيد و ارزنده فراوانى تأليف شده است ولى با اين وصف براى پاسخگويى به نيازهاى روزافزون تشنگان معارف اسلام ناب ، به ويژه مراكز پژوهشى و پژوهشگران علوم اسلامى ، ميدان براى تلاش بيشتر و ارائه مجموعه هايى كاربردى تر باز است .

«نهج الدعاء» گامى است متواضعانه در راه وصول به اين هدف بلند كه با نظمى نوين و سهل الوصول و تحليل هايى كارآمد در خدمت فرهيختگان و همه علاقمندان به پژوهش و آشنايى با معارف اسلامى قرار مى گيرد .

روش تهيه و تدوين كتاب

روش ما در بررسى و كاوش و مستندسازى مباحث در اين مجموعه ، متّكى به عناصر زير است :

1 . از ديدگاه ما ، احاديثى كه از خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده اند ، در واقع ، حديث پيامبر خدايند ، همان گونه كه امام رضا عليه السلام فرمود : «ما از طرف خدا و پيامبر او سخن مى گوييم» [3] . و نيز امام صادق عليه السلام فرمود : «سخن من ، سخن پدرم است و سخن پدرم ، سخن جدّم است و سخن جدّم ، سخن حسين است و سخن حسين ، سخن حسن است و سخن حسن ، سخن امير مؤمنان و سخن امير مؤمنان ، سخن پيامبر خداست و سخن پيامبر خدا ، سخن خداوند متعال است» . [4] به همين دليل در اين كتاب ، از همه احاديثِ روايت شده از پيامبر صلى الله عليه و آله و خاندان او ، يكسان بهره گرفته شده است .

2 . كوشيده ايم در حدّ توان ، همه روايات مربوط به هر موضوع را از منابع گوناگونِ شيعه و اهل سنّت ، به طور مستقيم ، استخراج و گردآورى كنيم و با بهره گيرى از نرم افزارهاى رايانه اى ، آنها را روى برگه هاى مخصوص تنظيم نماييم تا زمينه گزينش كامل ترين ، موثّق ترين و كهن ترينِ آنها فراهم آيد . در مورد استفاده از دعاها نيز جز در مواردى اندك ، تنها از ادعيه اى كه مستند به معصومان است ، بهره گرفته ايم .

3 . سعى كرده ايم تا از آوردن روايات تكرارى پرهيز نماييم ، جز در اين موارد :

الف ـ آن جا كه نكته مهمّى در تفاوت واژه ها و اصطلاحات ، نهفته بوده است .

ب ـ در مواردى كه متن حديث ، در متون شيعه و اهل سنّت ، تفاوت داشته است .

ج ـ آن جا كه متن روايت ، بيش از يك سطر نبوده و مربوط به دو باب بوده است .

4 . در مواردى كه متن هاى رسيده از پيامبر خدا و امامان عليهم السلام ، متعدّد بوده اند ، حديث پيامبر صلى الله عليه و آله در متن ، و نشانى روايات ائمّه ديگر با ذكر عنوان و مأخذ ، در پانوشت مى آيد ، مگر آن كه روايت آنان ، نكته تازه اى داشته باشد كه آن نيز در متن آورده مى شود .

5 . در هر موضوع ، پس از ذكر آيات مربوط به آن ، روايات معصومان به ترتيب زمانى (از پيامبر خدا تا امام مهدى عليه السلام ) آورده مى شوند ، مگر آن كه روايتى در تفسير آياتِ مذكور باشد (كه در اين صورت ، پيش از روايات ديگر مى آيد) ، يا آن كه تناسب موضوعى روايات ، ترتيب ديگرى را ايجاب كند .

6 . در آغاز هر روايت ، تنها نام پيامبر صلى الله عليه و آله يا امامى را آورده ايم كه حديث از او نقل شده است ، مگر آن كه راوى ، فعل آنان را نقل كرده ، يا سؤال و جوابى در ميان بوده و يا راوى ، سخنى را در متن حديث آورده باشد كه كلام پيامبر صلى الله عليه و آله يا آن امام نيست .

7 . به خاطر تعدّد نام ها و لقب هاى پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان عليهم السلام ، نام واحدى را برگزيده ايم كه به صورت ثابت در اوّل روايت مى آيد و بر شخص مورد نظر ، دلالت مى كند .

8 . در پانوشت ها ، منابع احاديث ، به ترتيب معتبرترينِ آنها تنظيم شده است ؛ ليكن گاه به دليلى كه بر محقّقان پوشيده نيست (از جمله : پرهيز از تكرار ، اختلاف منابع يا راوى و يا شخصى كه از او روايت شده) ، اين ترتيب را پس از نخستين منبع ، مراعات نكرده ايم .

9 . هر گاه دسترسى به منابع اوّليه ممكن باشد ، حديث مستقيما از آنها نقل مى شود . آن گاه نشانىِ بحار الأنوار (در احاديث شيعه) و كنز العمّال (در احاديث اهل سنّت) به عنوان دو منبع اساسى و جامع حديث شيعه و اهل سنّت ، افزوده مى شود .

10 . پس از ذكر منابع ، گاه با نشانه «راجع» ، به منابع ديگر ارجاع داده مى شود؛ چرا كه متن ارجاعى ، با متن نقل شده تفاوت بسيار دارد؛ ولى در عين حال ، با متن اصلى و موضوع بحث ، مرتبط است .

11 . ارجاع به ابواب ديگر اين كتاب ، به خاطر تناسب و اشتراك محتوايى ميان احاديث آنهاست .

12 . هدف از «درآمد»هايى كه براى فصل هاى كتاب ، نوشته شده يا توضيحات و استنتاج هايى كه در پى احاديث آمده است ، ارائه چشم انداز كلّى روايات آن بخش يا آن فصل است . گاه هم به توضيح و تبيين برخى از مفاهيم دشوار و پيچيده احاديث ، پرداخته شده است .

13 . مهم ترين نكته در اين شيوه ، كوشش در حدّ توان براى تأييد اطمينان آور صدور احاديث هر باب از معصوم است كه به كمك قرائن عقلى و نقلى براى اثبات محتواى احاديث ، صورت پذيرفته است .

14 . يكى از آداب مهمّ نقل حديث، چگونگى نسبت دادن آن به پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام است. كلينى رحمه الله از امام على عليه السلام روايت كرده است كه :

إذا حَدَّثتُم بِحَديثٍ فَأَسنِدوهُ إلَى الَّذي حَدَّثَكُم ؛ فَإِن كانَ حَقّا فَلَكُم وإن كانَ كَذِبا فَعَلَيهِ . [5]

هنگامى كه حديثى را نقل مى كنيد ، آن را به كسى كه آن را روايت نموده ، نسبت دهيد ، كه اگر درست باشد ، به سود شماست و اگر دروغ باشد ، به زيان راوى است .

بنا بر اين ، براى رعايت احتياط ، توصيه اكيد داريم كه كسانى كه مى خواهند از اين كتاب يا ساير كتب روايى ، حديثى نقل كنند ، آن را مستقيما به پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلامنسبت ندهند ؛ بلكه حديث را از طريق منبعى كه آن را روايت كرده است ، به آنان منسوب نمايند . براى نمونه ، نگويند : «پيامبر صلى الله عليه و آله چنين فرمود» يا : «امام عليه السلام چنين فرمود» ؛ بلكه بگويند : «فلان كتاب، از پيامبر صلى الله عليه و آله چنين روايت كرده است» و يا بگويند : «از پيامبر صلى الله عليه و آله چنين روايت شده است» .

سپاس از همكاران

از همه فضلاى عزيز و بزرگوار پژوهشكده علوم حديث كه در تهيه ، تدوين ، ارزيابى ، تصحيح ، ويراستارى و نشر اين مجموعه نفيس همكارى داشته اند ، بويژه فاضل ارجمند جناب آقاى رسول اُفقى و فاضل گران قدر جناب آقاى احسان سرخه اى كه اين كتاب با مساعدت آنان به ثمر رسيد ، صميمانه سپاسگزارم .

همچنين از مترجم گران مايه جناب آقاى حميدرضا شيخى كه با ترجمه دقيق ، روان و شيواى خود زمينه بهره بردارى پارسى زبانان را از اين كتاب فراهم ساخت ، تشكر مى كنم . واز خداوند منان پاداشى در خور فضل خود براى همه آنان مسألت دارم .

ربّنا! تقبّل منّا ؛ إنّك أنت العزيز الحكيم .

محمّد محمّدى رى شهرى

2 / 1 / 1385