دنیا و آخرت از نگاه قرآن و حدیث

دنیا و آخرت از دیدگاه قرآن و حدیث، مجموعه رهنمودهای آیات و احادیث را در زمینه دنیا و آخرت با نظمى نو، در چهار بخش سامان داده است:

بخش یکم، درباره تبیین حقیقت دنیا و ویژگى هاى آن، نقش دنیا در ساختن آخرت، و رهنمودهای اسلام براى برخوردارى از خوش بختى در دنیا و آخرت، از پنج فصل تشکیل شده است.

بخش دوم، به تعریف دنیاى نکوهیده، ویژگى هاى آن، ارزیابى آن و بیم دادن از آن پرداخته است. در این بخش همچنین زیان هاى دل بستگى به دنیاى نکوهیده و ریشه ها و نشانه هاى این دل بستگى، در شش فصل کاویده شده است.

بخش سوم، معناى زهد در دنیا، آثار و برکات آن، زمینه ها و ریشه هاى آن و تفاوت زهد اسلامى و رهبانیت مسیحى را بیان مى کند. همچنین رهنمودهایی براى دستیابى به این خصلت مهم، و نمونه هایى از الگوهاى زهد اسلامى ارائه مى دهد. این بخش در شش فصل تنظیم یافته است.

بخش چهارم، درباره تبیین حقیقت آخرت و زندگى پس از مرگ، ویژگى هاى آن، تأکید بر اهمیت دادن به زندگى در سراى جاوید، ویژگى هاى آخرت مداران، آثار و برکات اهمیت دادن به آخرت، تأکید بر یاد کردن آخرت و فراموش نکردن آن، منافع یاد کردن آخرت و زیان هاى فراموشى آن، و تأکید بر کارهایى است که موجب خوش بختى و کام روایى در آخرت مى گردد. این بخش در پنج فصل سامان یافته است.

گزیده و ترجمه ها:

دو سرای زندگی، محمّد محمّدی ری شهری، قم: دار الحدیث، چاپ اوّل، ۱۳۹۴ ش، پالتویی، ۱۰۳ ص، فارسی؛

الدنیا و الآخرة فى الکتاب و السنّة، محمّد محمّدی ری شهری، قم: دار الحدیث، چاپ اوّل، ۱۳۸۴ه‍ . ش، وزیرى، ۵۲۰ ص، عربی؛

Биҳишт ва дӯзах، ترجمه دنیا و آخرت از نگاه قرآن و حدیث، محمّد محمّدی ری شهری، ترجمه: حکیم جان کمال اف، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی، چاپ اوّل،۱۳۹۰ ش، وزیری، ۴۹۵ ص، تاجیکی.

الدنیا و الآخرة فی الکتاب والسنة به زبان اندونزیایی چاپ شده است.

پيش گفتار

ستايش ، پروردگار جهانيان را ، و سلام و درود بر بنده برگزيده اش محمّد ، و دودمان پاك و اصحاب نيك و خجسته او!

دنيا و آخرت ، دو موضوع بنيادين در حوزه معارفِ مرتبط با جهان شناسى ، انسان شناسى و دين شناسى اند و جهتگيرى هاى انسان در زمينه هاى گوناگونِ اعتقادى ، فرهنگى ، اقتصادى و سياسى ، ارتباط نزديكى با چگونگى نگاه او به دنيا و آخرت دارند . از اين رو ، شناخت ديدگاه اسلام در باره اين دو موضوعِ سرنوشت ساز ، براى پيروان اين آيين آسمانى ، از اهمّيت فراوانى برخوردار است .

كتاب دنيا و آخرت از نگاه قرآن و حديث ، مجموعه رهنمودهاى قرآن و احاديث اسلامى را با نظمى نوين ، در چهار بخش ، ارائه مى نمايد .

محتواى كتاب

بخش يكم ، درباره تبيين حقيقت دنيا و ويژگى هاى آن ، نقش دنيا در ساختن آخرت ، و رهنمودهاى اسلام براى برخوردارى از خوش بختى در دنيا و آخرت است .

بخش دوم ، به تعريف دنياى نكوهيده و ويژگى هاى آن و ارزيابى آن و بيم دادن از آن پرداخته است . در اين بخش ، همچنين زيان هاى دل بستگى به دنياى نكوهيده و

ريشه ها و نشانه هاى اين دل بستگى توضيح داده مى شود .

بخش سوم ، معناى «زهد» در دنيا ، آثار و بركات آن ، زمينه ها و ريشه هاى آن و تفاوت زُهد اسلامى و رُهبانيّت مسيحى را بيان مى كند ، و نيز رهنمودهايى براى دستيابى به اين خصلت ارجمند ، و نمونه هايى از الگوهاى زهد اسلامى ارائه مى دهد .

بخش چهارم ، درباره تبيين حقيقت «آخرت» و زندگى پس از مرگ ، ويژگى هاى آن ، تأكيد بر اهمّيت دادن به زندگى در سراى جاويد ، ويژگى هاى آخرت مداران ، آثار و بركات اهمّيت دادن به آخرت ، تأكيد بر ياد كردن آخرت و فراموش نكردن آن ، منافع ياد كردن آخرت و زيان هاى فراموشى آن ، و تأكيد بر كارهايى است كه موجب خوش بختى و كام روايى در آخرت مى گردد .

دو نكته مهم

شرح آنچه به اجمال گفتيم ، در متن اين مجموعه خواهد آمد ؛ ليكن پيش از آن ، توجّه به دو نكته ضرورى است :

1 . اعجاز در بيان حقيقت دنيا و آخرت

آنچه در قرآن و احاديث اسلامى در تبيين حقيقت دنيا و آخرت و چگونگى برخورد با آنها آمده ، حقيقتا در حدّ اعجاز است . با تأمّل مى توان به روشنى دريافت كه انديشه انسان ، بدون ارتباط با مبدأ وحى ، نمى تواند با چنين دقّتى ـ كه در احاديث اسلامى ديده مى شود ـ ميان دنيايى كه مزرعه آخرت است و دنيايى كه در برابر آخرت قرار دارد ، مرزبندى كند ، و راه نجات از دام دنياى نكوهيده را بشناسد و او را به آبادسازى سراى هميشگى در كنار آباد كردنِ سراى زندگى موقّت ، وا دارد .

2 . توصيه به مكرّر خواندن اين كتاب

اين كتاب ، در واقع ، عصاره رهنمودهاى اسلام در باره حقايق مربوط به دنيا و آخرت است و نكات فوق العاده آموزنده و سازنده اى براى همه پيروان قرآن ، بويژه براى دولت مردان و پويندگان سير و سلوك به سوى حق تعالى ، ارائه مى نمايد .

همچنين بخش هايى از آن ، براى كسانى كه با اضطراب ها و نگرانى هاى ناشى از مشكلات زندگى دست به گريبان اند ، سودمند خواهد بود .

كتاب دنيا و آخرت ، در واقع ، درست زندگى كردن را به انسان مى آموزد . پس انسان ، تا زنده است ، به مطالعه آن ، نياز دارد . از اين رو ، يك بار خواندن اين كتاب ، كافى نيست و درس هاى آموزنده آن ، بايد آن قدر تكرار شود كه ضميمه جان گردد .

روش كتاب

روش ما در بررسى و كاوش و مستندسازى مباحث در اين مجموعه ، متّكى به عناصر زير است :

1 . از ديدگاه ما ، احاديثى كه از خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده اند ، در واقع ، حديث پيامبر خدايند ، همان گونه كه امام رضا عليه السلام فرمود : «ما از طرف خدا و پيامبر او سخن مى گوييم» [1] و نيز امام صادق عليه السلام فرمود : «سخن من ، سخن پدرم است و سخن پدرم ، سخن جدّم است و سخن جدّم ، سخن حسين است و سخن حسين ، سخن حسن است و سخن حسن ، سخن امير مؤمنان و سخن امير مؤمنان ،سخن پيامبر خداست و سخن پيامبر خدا ، سخن خداوند متعال است» . [2]

كلمه «سنّت» كه در عنوان اين كتاب آمده است ، براى بيان همين نكته و مفهوم

است كه در كتاب ، از همه احاديثِ روايت شده از پيامبر صلى الله عليه و آله و خاندان او ، يكسان بهره گرفته شده است .

2 . كوشيده ايم در حدّ توان ، همه روايات مربوط به هر موضوع را از منابع گوناگونِ شيعه و اهل سنّت ، به طور مستقيم ، استخراج و گرآورى كنيم و با بهره گيرى از نرم افزارهاى رايانه اى ، آنها را روى برگه هاى مخصوص ، تنظيم نماييم تا زمينه گزينش كامل ترين ، موثّق ترين و كهن ترينِ آنها فراهم آيد . در مورد استفاده از دعاها نيز جز در مواردى اندك ، تنها از ادعيه اى كه مستند به پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان عليهم السلام است ، بهره گرفته ايم .

3 . سعى كرده ايم تا از آوردن روايات تكرارى پرهيز نماييم ، جز در اين موارد :

الف ـ آن جا كه نكته مهمّى در تفاوت واژه ها و اصطلاحات ، نهفته بوده است .

ب ـ در مواردى كه متن حديث ، در متون شيعه و اهل سنّت ، تفاوت داشته است .

ج ـ آن جا كه متن حديث ، بيش از يك سطر نبوده و در عين حال، مرتبط با دو باب بوده است .

4 . اگر در موضوع واحد ، احاديث رسيده از پيامبر خدا و امامان عليهم السلام ، متعدّد باشند ، حديث پيامبر صلى الله عليه و آله (يا قائل متقدّم) در متن ، و نشانى احاديث ديگر (با ذكر قائل و منبع) ، در پانوشت مى آيد ، مگر آن كه احيانا يكى از آنها ، نكته تازه اى داشته باشد كه آن نيز در متن خواهد آمد .

5 . در هر موضوع ، پس از ذكر آيات مربوط به آن ، احاديث ، به ترتيبِ زمانى (از پيامبر خدا تا امام مهدى عليه السلام ) مى آيند ، مگر آن كه حديث ، در تفسير آياتِ مذكور باشد (كه در اين صورت ، پيش از ديگر احاديث مى آيد) ، يا آن كه تناسب موضوعى احاديث ، ترتيب ديگرى را ايجاب كند .

6 . در آغاز هر روايت ، تنها نام پيامبر يا امامى را آورده ايم كه حديث از او نقل شده است ، مگر آن كه راوى ، فعل آنان را نقل كرده باشد ، يا سؤال و جوابى در ميان بوده باشد و يا راوى ، سخنى را در متن حديث آورده باشد كه كلام پيامبر ، يا امام نيست .

7 . به خاطر تعدّد نام ها و لقب هاى پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان عليهم السلام ، نام واحدى را براى هر يك از آن بزرگواران برگزيده ايم كه به صورت ثابت در اوّل روايت مى آيد و بر شخص موردنظر ، دلالت مى كند .

8 . در پانوشت ها ، منابع احاديث ، به ترتيب معتبرترينِ آنها تنظيم شده است ؛ ليكن گاه به دليلى كه بر محقّقان پوشيده نيست (از جمله : پرهيز از تكرار ، اختلاف منابع يا راوى و يا شخصى كه از او روايت شده) ، اين ترتيب را پس از نخستين منبع ، مراعات نكرده ايم .

9 . هر گاه دسترس به منابع اوّليه ممكن باشد ، حديث مستقيما از آنها نقل مى شود . آن گاه نشانىِ بحار الأنوار (در احاديث شيعه) و كنز العمّال (در احاديث اهل سنّت) به عنوان دو منبع اساسى و جامع حديث شيعه و اهل سنّت ، افزوده مى شود .

10 . پس از ذكر منابع ، گاه با نشانه «ر .ك» ، به منابع ديگر ارجاع داده مى شود و اين ، وقتى است كه متن ارجاعى ، با متن نقل شده ، تفاوت بسيار دارد و در عين حال ، با آن و با موضوع بحث ، مرتبط است .

11 . ارجاع به ابواب ديگر اين كتاب ، به خاطر تناسب و اشتراك محتوايى ميان احاديث آنهاست .

12 . هدف از «درآمد»هايى كه براى فصل هاى كتاب ، نوشته شده يا توضيحات و استنتاج هايى كه در پى احاديث آمده است ، ارائه چشم انداز كلّى روايات آن بخش يا آن فصل است . گاه هم به توضيح و تبيين برخى از مفاهيم دشوار و پيچيده احاديث ،

پرداخته شده است .

13 . مهم ترين نكته در اين شيوه ، كوشش در حدّ توان براى تأييد اطمينان آورِ صدور احاديث هر باب از پيامبر صلى الله عليه و آله يا امام عليه السلام است كه به كمك قرائن عقلى و نقلى براى اثبات محتواى احاديث ، صورت پذيرفته است .

*

گفتنى است كه اين مجموعه ، بخش ديگرى از دانش نامه ميزان الحكمه است كه به دليل اهميت آن ، به صورت مستقل منتشر مى شود .

در اين جا ، لازم مى دانم مراتب سپاس خود را از همه فضلا و پژوهشگران عزيز و بزرگوار در مركز تحقيقات دارالحديث ـ كه در پديد آوردن و عرضه اين اثر ، كوشش هاى ستودنى داشته اند ـ و بويژه از فاضل گران قدر ، جناب آقاى سيّد رسول موسوى ـ كه در تحقيق اين كتاب ، اين جانب را مساعدت نمودند ـ ابراز دارم . همچنين از فاضل گران مايه جناب آقاى حميدرضا شيخى كه با ترجمه دقيق ، روان و زيباى اين كتاب ، زمينه بهره مندى پارسى زبانان را فراهم ساختند ، صميمانه سپاس گزارم . از خداوند منّان ، براى همه آنان ، پاداشى درخور فضل حضرتش مسئلت دارم .

ربَّنا ! تَقَبَّل منّا ، إنّك أنت السميعُ العليم .

محمّد محمّدى رى شهرى

30 تيرماه 1384

14 جمادى الثانى 1426