ظرفیت عظیم قرآن در پاسخگویی به نیازهای جامعه

حوزه‌های علمیه و لزوم توجه بیشتر به تفسیر قرآن

قرآن در کلام اهل‌بیت علیهم‌السلام تجلی کرده است و جامعه هرچه بیشتر با معارف اهل‌بیت(ع) به شکل واقعی آشنا شود، زمینه‌ی جهانی‌شدن اسلام و صدور انقلاب اسلامی بهتر فراهم می‌شود.

در موضوع تفسیر قرآن کریم، احادیثی وجود دارند که از آن به عنوان احادیث تفسیری یاد می‌شود و مقصود از «روایات تفسیری» احادیثی است که به گونه‏ای با تفسیر قرآن و تبیین مفاهیم این کتاب آسمانی ارتباط دارند و یا تفاسیر ناروا از این کتاب آسمانی را روشن می‌کنند. همچنین این روایات، مقدمات تفسیر صحیح قرآن را فراهم می‌آورند.

به همین جهت ضروری است که محققان بزرگوار، این احادیث را از میان روایات پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) شناسایی و ارتباطشان را با قرآن برقرار کنند. در توضیح این مطلب به چند روایت اشاره می‌شود که نشان می‌دهند منبع سخنان پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، قرآن است.

امیرمؤمنان علی(ع) طبق نقل می‏فرماید: «إنّ فی القرآن علم الأولین و الآخرین»؛ در قرآن، علم اولین و آخرین است. سپس می‌فرماید: «لَم یَدَعْ لقائلٍ مَقالاً»؛ برای هیچ سخنگویی مجالی برای سخن نگذاشته؛ یعنی شما هر حرف تازه‏ای بخواهید، در قرآن وجود دارد. هر نظریه‏ای که بخواهید ارائه کنید، ریشه‏اش در قرآن است. حضرت در ادامه می‌فرماید: «و ما یعْلَمُ تَأْویلَهُ إِلاَّ اللّهُ و الرَّاسِخُون»؛ یعنی اگر بخواهید از نظر معارف الهی به همه‌ی آنچه مورد نیاز جامعه است برسید، باید سراغ راسخون و اهل بیت(ع) بروید.

باید با اهل بیت(ع) به سراغ قرآن رفت
در روایت دیگری می‏فرماید: «ذلک القرآن فاستَنطقوه و لَن ینطق و لکن اُخبرکم عَنه ألا إنّ فیه عِلم ما یأتی و الحدیث عن الماضی و دواء دائکم و نظم ما بینَکم»؛ یعنی جامعه‌ی شما هر نیاز و مشکلی داشته باشد، مشکل‌گشا قرآن است. اما خود قرآن سخن نمی گوید؛ اهل بیت(ع) باید بگویند که چگونه می‏توان این معارف مورد نیاز جامعه را از قرآن استخراج و استنباط کرد.

روشن‌تر از این روایت، روایتی است که مرحوم کلینی از امام باقر(ع) در کافی نقل کرده که می فرماید: «إذا حَدَّثتُکم بشئ فاسألونی عن کتاب اللَّه»؛ هرچه گفتم، بپرسید که شما این را از کجای قرآن می‏گویید؟ این روایت، مسئله را روشن‏تر می‏کند که معارف اهل بیت(ع)، ریشه در قرآن دارند و اگر بخواهیم نیازهای جامعه را از قرآن استخراج کنیم، حتماً باید به اهل بیت(ع) رجوع کنیم.

البته ما معتقد به آنچه اخباریون می‏گویند نیستیم. از قرآن می‏توانیم بدون روایات هم استفاده کنیم، اما فهم ما محدود است. لایه‏‌های عمیقی که اهل بیت(ع) می‏توانند از قرآن استفاده کنند و در اختیار ما بگذارند، چیزی دیگر است. این همان است که می‏گوید: «ولکن اُخبرکم عنه» این اشاره به همین مسئله است. بر همین اساس نیز می‌فرماید: «و ما یعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللّهُ و الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ»

سپس حضرت، چند مطلب بیان فرمود. همان‌جا سوال کردند: شما گفتید: هرچه گفتم از قرآن می‌گویم. ایشان ارجاع دادند به قرآن که اصل روایت در کافی موجود است.
با نظر به این ظرفیت عظیم و نامتناهی، متأسفانه باید بپذیریم که هنوز قرآن و حدیث به شایستگی در حوزه‏های علمیه مورد توجه نیستند. گرچه در سال‌های اخیر در زمینه‌ی قرآن و حدیث با این‌که خیلی کار شده اما هنوز قرآن و حدیث در حوزه‏ها غریب هستند.

امید است محققان و فضلای حوزه‌های علمیه در خصوص این مطلب که در صحیفه‌ی امام به نقل از ایشان آمده است، به‌طور جدی توجه داشته باشند: « این‌جانب از روی جِد، نه تعارف معمولی، می‏گویم از عمر به باد رفته خود در راه اشتباه و جهالت تأسف دارم و شما ـ ای فرزندان برومند اسلام ـ حوزه‏ها و دانشگاه‌ها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسیار مختلف آن بیدار کنید. تدریس قرآن در هر رشته‏ای از آن را مَحطّ نظر و مقصد اعلای خود قرار دهید. مبادا خدای ناخواسته در آخر عمر که ضعف پیری بر شما هجوم کرد، از کرده‏ها پشیمان [شوید] و تأسف بر ایام جوانی بخورید.»

از همه چیز صحبت شد الا غربت قرآن
نکته‌‏ای نیز در کتاب «زمزم عرفان» از مرحوم حضرت آیت‌الله‌العظمی بهجت از امام(ع) نقل شده که فرموده‌اند:‌ «عامه عترت را کنار گذاشتند و خاصه قرآن را؛ یعنی هر دو هر دو را.

یکی از دوستان می‏‌گفت که در دیدار فضلا و نخبگان حوزه با رهبر انقلاب در قم، به غربت برخی علوم در حوزه اشاره شد اما از غربت قرآن و حدیث سخنی به میان نیامد. گرچه رهبر انقلاب به این موضوع و اهمیت پرداختن آن در حوزه اشاره کردند. این‌گونه برخورد نشان می‌دهد که حوزه هنوز متوجه این نیاز نشده است که واقعاً قرآن و حدیث در حوزه، آن جایگاه لازم را ندارد.

باری توجه پیدا کردن به این حقیقت بسیار مهم است که معارف اهل‌بیت(ع) ریشه در قرآن دارند و اگر بخواهیم نیازهای جامعه را با توجه به قرآن پاسخ گوییم، باید به معارف اهل‌بیت(ع) در کنار قرآن رجوع کنیم. حوزه‌های علمیه نباید از ظرفیت عظیم قرآن و روایات اهل‌بیت(ع) در پاسخگویی به نیازهای روز جامعه غفلت کنند.