زيارت جامعه كبيره پيوند استوار توحيد و امامت در امتداد نبوت

جايگاه ارزشمند زيارت جامعه كبيره،

اهميت اين زيارت تنها به مضمون آن وابسته نيست بلكه ساختار و مضمون هر دو مهم است؛ از منظر ساختاری، زيارتی جامع است و مراد از جامع بودن آن، امكان خواندن زيارت در هر زمان و مكان و برای همه معصومين‌ عليهم السلام است.
برخی زيارت‌نامه‌ها ويژه زمان خاصی است مانند زيارت اربعين و برخی در مكان خاصی خوانده می‌شوند مانند زيارت‌نامه مخصوص حضرت علی بن موسی‌الرضا عليه السلام كه در حرم مطهر خوانده می‌شود و برخی از زيارت‌نامه‌ها هم برای امامِ خاصی است مانند تمامی زيارت‌نامه‌های معصومين‌عليهم السلام اما زيارت جامعه كبيره برای همه معصومين عليهم السلام است و خواننده در هر زمان و مكانی می‌تواند امام معصوم را مخاطب خود قرار دهد و با عبارات زيارت جامعه كبيره با امام خود گفت‌وگو كند.

اهميت ديگر زيارت جامعه كبيره كه آن را از ساير زيارت‌ها ممتاز می‌كند
در اين زيارت رابطه دقيق توحيد و امامت متجلی است و خواننده زيارت از سويی عظمت و يكتايی پروردگار را حس می‌كند و از دگر سو ويژگی‌های عبادی، سياسی، اجتماعی و اخلاقی امامان را برمی‌شمرد و در برابر خود تصويری كامل از اوصاف عالی عبادی و اخلاقی را می‌يابد كه می‌تواند براساس آن به سمت قله معارف ناب حركت كند.
آغازين جملات زيارت جامعه «السلام عليكم يا اهل بيت النبوة و موضع الرسالة» پيوند امام با جايگاه نزول وحی است كه امتداد نبوت در امامان را بازگو می‌كند و آخرين جمله زيارت جامعه كبيره «حسبنا الله و نعم الوكيل» است كه محوريت توحيد را در انديشه معصومين عليهم السلام نشان می‌دهد.
بنابراين مضامين زيارت جامعه كبيره را بايد در پيوستگی آن شناخت و تنها به بازگو كردن برخی عبارات آن بسنده نكرد. سراسر زيارت جامعه كبيره پيوند استوار توحيد و امامت است كه در امتداد نبوت برای بشريت به ارمغان آورده شده است.

چرا در زيارت‌نامه جامعه كبيره برشمردن ويژگی‌های اخلاقی و معنوی آن بزرگواران محور قرار گرفته است؟
امامان عليهم السلام در راستای هدف پيامبر(ص) برای سامان بخشيدن به رابطه انسان با خدا و رابطه انسان‌ها با يكديگر تبليغ می‌كردند؛ بنابراين تبلور صفات اهل بيت عليهم السلام در اخلاق و معنويت است.
البته ويژگی‌های ائمه در زيارت جامعه تنها به ويژگی‌های اخلاقی و معنوی منحصر نيست بلكه ويژگی‌هايی مانند «خزنة لعلمه؛ گنجينه دارانى براى دانش»، «مستودعاً لحكمة؛ سپردگان حكمتش» و... بيانگر ويژگی‌های علمی ايشان است.آنچه در شناخت صفات ائمه اهميت دارد، نمونه‌های عالی اخلاقی و معنوی هستند كه بايد به عنوان الگوی حركت انسان مؤمن قرار گيرد. انسان مؤمن آنان را به عنوان «اعلام التقی» «منتهی الحلم» و ... می‌شناسد و برای رسيدن به قلۀ تقوی و حلم بايد راه آنان را بپيمايد.

سراسر زيارت جامعۀ كبيره دارای جنبه معرفتی و تربيتی
دعاها و زيارات معصومين‌ عليهم السلام يكی از مهم ترين منابع معرفتی و تربيتی ناب هستند كه كمتر شناخته شده‌اند و در برخی فقرات زيارت جامعۀ كبيره روش رسيدن به معرفت آموزش داده شده است. وی به عنوان مثال عنوان كرد: از جمله عبارت «محتمل لعلمكم؛ بار علم دانش شما را تحمل كنم» كه بيانگر ظرفيت ويژه برای دريافت علم ائمه است. فقرات ديگر زيارت مانند «عصمكم الله من الزلل و آمنكم من الفتن؛ خداوند نگهداشت شما را از لغزش و ايمن داشت شما را از فتنه‌ها و آزمايشات» در كنار عباراتی مانند «خصّكم ببرهانه و انتجبكم لنوره؛ و مخصوصتان داشت به دليل روشنش و برگزيد شما را براى نور خود» سرشار از نكات معرفتی است كه خواننده درمی‌يابد بايد تمام معارف خود را از كسانی دريافت كند كه خداوند آنان را از لغزش‌ها مصون داشته است و ايشان را با دليلی آشكار ويژه خود گردانيده است.

مداومت برخواندن زیارت جامعه
زيارت جامعۀ و مداومت برخواندن آن سبب رشد اخلاقی و معنوی است و تمام فقرات آن در رشد انسان مؤثر است
دقت در عباراتی مانند «والتامين فی محبة الله والمخلصين فی توحيد الله؛ و كاملان در دوستى و محبت خدا و مخلصان در يگانه پرستى خدا» بيانگر آن است كه حتی پيشوايان معصوم برای رسيدن به قرب الهی راهی جز محبت خالص به خداوند و اخلاص در توحيد ندارند و پيروان ائمه عليهم السلام نيز بايد در همين مسير قدم بردارند و با اخلاص به سر منزل مقصود برسند.
​
آيا افراد غير معصوم توان معرفی ائمه‌ عليهم السلام به صورت كامل را دارند؟
غير معصومين‌ عليهم السلام نمی‌توانند معصوم را معرفی كنند زيرا احاطه‌ای به شخصيت ايشان ندارند. اگر غير معصوم به معرفی معصوم بپردازد دو خطر بزرگ پيش رو است: افراط در معرفی كه به غلو می‌انجامد و تفريط در معرفی، كه به تقصير می‌انجامد.
افراد عادی تنها از ديد خود امام را می‌شناسند و طبيعی است كه از باب «هر كسی از ظن خود شد يار من» در معرفی امام پيش‌فرض‌های خود را دخالت می‌دهند ولی امام معصوم عليه السلام از هر لغزشی مصون است و با شناخت هندسۀ دين و جايگاه امام و رابطۀ امامت با نبوت و توحيد، معرفی دقيقی از امام معصوم‌ عليه السلام ارائه می‌كند.

معرفی ائمه عليهم السلام از سوی امام هادی عليه السلام به كمك زيارت جامعه كبيره
امام هادی‌عليه السلام نيز در دورانی زندگی می‌كردند كه از سويی خفقان شديد حكومت عباسی و برخورد خشن آنان با دوستداران اهل‌بيت‌ عليهم السلام بوده است و از سويی برخی جريانات غلّو در جامعه رشد كرده بودند كه برای رسيدن به مطامع دنيوی خود برای ائمه جايگاهی فراتر از جايگاه امام قائل بودند. امام هادی‌ عليه السلام با بيان زيارت جامعۀ كبيره مرزهای دقيق اعتقادی را تبيين فرمودند كه خط سير توحيد، نبوت و امامت در آن به خوبی ترسيم شده است.
امروزه جهان اقبال فراوانی به معنويت دارد اما راه رسيدن به معنويت ناب را نمی‌داند و از همين روی گرفتار عرفان‌های ساختگی و دغل‌بازان می‌شود. از سوی ديگر، برخی مسلمانان كم سواد نسبت به ادعیۀ و زيارات بی‌مهری می‌كنند و با اين تصور كه دعا و زيارت انسان را از تلاش باز می‌دارد و يا نوعی تخدير انسان‌ها است، نسبت‌های ناروا به زيارات و به‌ويژه زيارت جامعۀ كبيره می‌دهند.

زیارت جامعه به عنوان متن درسی
چنانچه زيارت جامعه كبيره به خوبی تبيين شود و حتی به عنوان متن درسی تنظيم شود، آثار تربيتی آن هويدا خواهد شد. زيارت جامعۀ كبيره را بايد با توجه به دردهای جامعه و به ويژه دردهای معنوی جامعه تبيين كرد تا اثر عرفانی آن به خوبی نمايان شود. برای نمونه عباراتی مانند «إلی الله تدعون و عليه تدلون و به تؤمنون و له تسلمون و بامره تعلمون و الی سبيله ترشدن و بقوله تحكون» يكی از بالاترين روش‌های خداشناسی و عرفان ناب شيعی است كه كمتر مورد بررسی قرار گرفته است.