خیر و برکت از نگاه قرآن و حدیث

مجموعه حاضر، حاوی گزارش و تنظیم آیات و احادیثی است که در آنها، واژه های «خیر» و «برکت» و الفاظ مرتبط با این دو واژه در زمینه های اعتقادی، اخلاقی، عملی، سیاسی و اجتماعی، به کار رفته است.

این کتاب از یک درآمد و دو بخشِ «خیر» و «برکت» تشکیل شده است. بخش نخست، خیر، شناخت خیر، تشویق به خیر، و اسباب، آثار و موانع نیکی را از نگاه آیات و احادیث بررسی کرده و در بخش دوم، آیات و احادیثی را درباره اسباب، موانع و عوامل خیر و برکت بر شمرده، به شرح و توضیح آنها پرداخته است. در هر باب، ابتدا آیات قرآنی، سپس روایات نبوی و آنگاه روایات امامان معصوم: از مصادر شیعه و اهل سنّت آمده است.

ترجمه:

الخیر و البرکة فی الکتاب و السنّة، محمّد محمّدی ری شهری، قم: دار الحدیث، چاپ سوم، ۱۳۹۳ه‍ . ش، وزیری، ۳۶۰ ص، عربی.

پیش گفتار کتاب

الحمد للّه ربّ العالمين ، و الصلاة والسلام على عبده المصطفى محمّد و آله الطاهرين و أصحابه الخيار الميامين .

از مهم ترين مسائل فرهنگ بشرى ، «خير» و «بركت» است كه همه انسان ها با هر عقيده و انديشه دينى ، خواستار آن دو در زندگى خويش اند و همواره در پى فراهم آوردن زمينه هاى پيدايش آنها و رفع موانع تحقّق آنها هستند .

از سوى ديگر ، اسلام، چيزى نيست جز دعوت به «خير (نيكى)» و آماده سازى اسباب و زمينه هاى آن و نيز بركندن ريشه هاى موانع تحقّق آن در جهت هموار كردن راه رسيدن به آن .

از اين روست كه در قرآن و حديث، شاهد استعمال مكرّر «خير» و «بركت» در همه زمينه هاى اعتقادى ، اخلاقى ، عملى ، سياسى و اجتماعى هستيم .

امّا متأسّفانه ، مجموعه اى كه اين متون دينى را يك جا گرد آورَد و در اختيار پژوهشگران قرار دهد ، وجود نداشت ، تا آن كه به فضل و منّت الهى ، اين كتاب ـ كه دهمين مجموعه مستقل از دانش نامه بزرگ ميزان الحكمة است ، با كوشش مستمر و چند ساله همكاران مركز تحقيقات دار الحديث ، آماده ، و اينك ترجمه گشت .

در پايان اشاره مى كنيم كه روش ما در گزينش و ثبت نشانى در اين موسوعه،

بدين گونه است :

1 . از نگاه ما احاديث رسيده از اهل بيت عليهم السلام در واقع، حديث رسول خدا صلى الله عليه و آلهاست . در تصريح به اين مطلب ، امام رضا عليه السلام مى فرمايد :

إنّا عَنِ اللّهِ و عَن رَسولِهِ نُحَدِّثُ . [1]

ما (اهل بيت) ، از خدا و پيامبرش حديث مى كنيم .

و نيز امام صادق عليه السلام مى فرمايد :

حَديثي حَديثُ أبي ، وحَديثُ أبي حَديثُ جَدّي ، وحَديثُ جَدّي حَديثُ الحُسَينِ ، وحَديثُ الحُسَينِ حَديثُ الحَسَنِ ، وحَديثُ الحَسَنِ حَديثُ أميـرِ المُؤمِنينَ عليهم السلام ، وحَديثُ أميـرِ المُؤمِنينَ حَديثُ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله ، وحَديثُ رَسولِ اللّهِ قَولُ اللّهِ عز و جل. [2]

حديث من حديث پدرم ، و حديث پدرم حديث جدّم ، و حديث جدّم حديث حسين ، و حديث حسينْ حديث حسن ، و حديث حسن حديث امير المؤمنينْ ، و حديث امير المؤمنين حديث پيامبر خدا ، و حديث پيامبر خدا سخن خداست .

از اين رو ، كلمه «حديث» در عنوان كتاب، اين معنا را مى رساند كه همه احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله و خاندان پاك او مورد استفاده و استناد كتاب قرار گرفته است .

2 . تلاش شده تا تمامى روايات مربوط به يك موضوع، از مصادر روايى شيعه و اهل سنّت، پس از يادداشت بردارى مستقيم، با كمك گرفتن از نرم افزارهاى رايانه اى

گرد آيد و سپس، جامع ترين ، استوارترين و كهن ترين مصدر گزينش شود ، و ادعيه غير مستند به معصومان، جز در مواردى معدود، مورد استفاده قرار نگرفته است .

3 . از تكرار روايات، پرهيز شده است، مگر در موارد ذيل :

الف ـ نكته مهمى در تفاوت واژه ها و الفاظْ نهفته باشد ،

ب ـ تفاوت لفظى در متون شيعى و سنّى وجود داشته باشد ،

ج ـ متن روايت، كمتر از يك سطر و مربوط به دو باب باشد .

4 . در صورتى كه متن هايى از پيامبر صلى الله عليه و آله و ديگر معصومان نقل شده باشد ، حديث پيامبر صلى الله عليه و آله در متن مى آيد و نشانى روايت ساير معصومان در پاورقى، مگر اين كه روايت منقول از ساير معصومان عليهم السلام حاوى نكته جديدى باشد كه در اين صورت، متن آن روايت هم آمده است .

5 . پس از ذكر آيات در هر موضوع ، روايات به ترتيب معصومان عليهم السلام از پيامبر صلى الله عليه و آلهتا امام دوازدهم، نقل مى گردد ؛ مگر آن كه روايتى در تفسير آيه وارد شده باشد كه بر تمام روايات، مقدّم مى شود و يا آن كه تناسب موضوعى روايات، ترتيب ديگرى را اقتضا كند .

6 . در ابتداى روايات، فقط نام رسول خدا و ديگر معصومان ذكر مى شود؛ مگر آن كه راوى ، ناقل فعل معصوم باشد يا سؤال و جوابى در ميان باشد، و يا آن كه راوى، لفظى را در متن آورده باشد كه سخن مَروىٌّ عنه نيست .

7 . با توجّه به تعدّد اسامى والقاب معصومان عليهم السلام نام واحدى براى آنها انتخاب شده كه در ابتداى روايت، ذكر مى شود .

8 . مصادر روايات، در پاورقى و به ترتيب معتبرترين مصدر، تنظيم و درج شده است . البته گاهى به خاطر پرهيز از تكرار ذكر اختلاف مصادر و نيز براى عدم تكرار راوى يا مروى عنه، اين ترتيب در غير مصدر اوّل، رعايت نشده است كه نكته آن بر اهل تحقيق پوشيده نيست .

9 . در صورتى كه دسترسى به منابع اوّليه ممكن باشد، حديث از مصادر اوّليه نقل مى گردد و نشانى بحار الأنوار در احاديث شيعه و كنزالعمّال در احاديث اهل سنّت در پايان آن نشانى ها افزوده مى گردد .

10 . پس از ذكر مصادر، گاه ارجاعاتى به برخى از منابع با تعبير «ر . ك = رجوع كنيد» داده شده است. در چنين مواردى، متن مورد نظر، تفاوت زيادى با متن اخذ شده داشته است؛ ولى با مطلب اصلى ، ارتباط دارد .

11 . ارجاعاتى كه به ابواب ديگرِ اين كتاب داده شده، به جهت تناسب محتوايى ميان روايات آنهاست .

12 . «درآمد»هايى در آغاز فصول و يا توضيحات و جمع بندى هايى در پايان آنها ذكر شده است كه چشم انداز كلّى روايات كتاب و باب، و گاه حل پاره اى از دشوارى هاى موجود در احاديث را نشان مى دهد .

13 . و مهم ترين نكته اين كه تلاش شده حتى المقدور از طريق تأييد مضمون احاديث باب به وسيله قرائن عقلى و نقلى، تحصيلِ نوعى وثوق به صدور مجموعه آنها امكان پذير باشد .

در پايان ، از همه فضلا و محقّقان عزيز دار الحديث ، بويژه حجّة الاسلام و المسلمين محمّد تقديرى و حجّة الاسلام و المسلمين سعيد سليمى ، كه در تهيّه اين كتاب كوشيده اند ، سپاسگزارى مى كنم و از خداوند مى خواهم كه بهترين پاداش و بيشترين نعمت را در هر دو سرا به آنان عطا فرمايد .

ربّنا تقبّل منّا ، إنّك أنت العزيز الحكيم ، واجعل عواقب اُمورنا خيرا ، بحرمة محمّد وآله الأطهار الأخيار.

محمّد محمّدى رى شهرى

10 / جمادى الآخرة / 1423

18 / مرداد ماه / 1382