خردگرایی در قرآن و حدیث

در این اثر، موضوع عقل و جهل از نگاه قرآن و سنّت بررسی می شود. مؤلّف در این مجموعه تلاش کرده تمامی روایات مربوط به موضوعات اصلی و فرعی مورد نظر خود را از مصادر کهن و جوامع روایی شیعه و اهل سنّت گزینش کرده و با حذف احادیث تکراری، به تنظیم آنها بپردازد.

کتاب در دو بخش سامان یافته است: بخش نخست، عقل (خِرد) را از دیدگاه آیات قرآن و احادیث مورد بررسی قرار می دهد که خود به هفت فصل تقسیم می شود: شناخت عقل، ارزش خرد، تعقل (خِردورزی)، عوامل رشد عقل، نشانه ها و آثار عقل و آسیب های عقل و وظایف خردمند.

بخش دوم، به جهل (نادانی) می پردازد و در آن مباحثی چون: معنای جهل، پرهیز دادن از جهل، انواع جاهلان، نشانه های جهل و وظایف جاهل، مطرح شده است. در انتهای این بخش، جاهلیت نخست، جاهلیت دیگر و پایان جاهلیت، مورد بحث قرار گرفته، که شامل مباحثی تاریخی و ناظر به قبل از بعثت پیامبر(ص)، پس از ایشان و دوران ظهور امام مهدی(ع) است.

ترجمه ها:

العقل و الجهل فی الکتاب والسنّة، محمّد محمّدی ری شهری، قم: دار الحدیث، چاپ دوم، ۱۴۲۵ ق، وزیری، ۳۲۰ ص، عربی؛

عقل، ترجمه العقل و الجهل فی الکتاب و السنّة، محمّد محمّدی ری شهری، ترجمه: هیئت علمی مؤسسه امام منتظر، چاپ دوم، ۱۳۸۹ ش، وزیری، ۴۳۲ ص، اردو.

مقدمه خردگرایی در قرآن و حدیث

در مقدمه كتاب «العلم و الحكمة في الكتاب والسنة» يادآور شديم كه براى تكميل مباحث آن، بايد به كتاب «العقل و الجهل في الكتاب والسنة» مراجعه كرد. اينك اين كتاب به عنوان پنجمين اثر از موسوعه «ميزان الحكمة» به چاپ مى رسد .

اين كتاب از لابه لاى آيات و روايات، نكته هاى جديدى را در حوزه معرفت عرضه مى دارد، بدان اميد كه جايگاه مناسب را نزد صاحبان دانش و حكمت بيابد .

يادآورى اين نكته لازم است كه بخش اوّل اين كتاب با همكارى فاضل ارجمند جناب آقاى رضا برنجكار و بخش دوم آن با مساعدت فاضل ارجمند جناب آقاى عبدالهادى مسعودى به ثمر رسيده است كه بايد از آنان و تمامى برادرانى كه در آماده سازى اين اثر سهيم بوده اند، سپاسگزارى نمود .

در پايان اشاره مى كنيم كه روش ما در گزينش و ثبت نشانى در اين موسوعه، از اين قرار است :

1 . تلاش شده تا تمامى روايات مربوط به يك موضوع، از مصادر روايى شيعه و اهل سنّت، پس از فيش بردارى مستقيم، با كمك گرفتن از نرم افزارهاى رايانه اى گرد آيد و سپس، جامع ترين ، استوارترين و كهن ترين مصدر گزينش شود .

2 . از تكرار روايات پرهيز شده است؛ مگر در موارد ذيل :

الف . متنها كاملاً متفاوت و مروى عنه متعدد باشد ،

ب . نكته مهمى در تفاوت واژه ها و الفاظْ نهفته باشد ،

ج . تفاوت لفظى در متون شيعى و سنّى وجود داشته باشد ،

د . متن روايت، كمتر از يك سطر و مربوط به دو باب باشد .

3 . در صورتى كه متنهايى از پيامبر صلى الله عليه و آله و ديگر معصومان نقل شده باشد ، حديث پيامبر صلى الله عليه و آله در متن مى آيد و روايت ساير معصومان در پاورقى .

4 . پس از ذكر آيات در هر موضوع ، روايات به ترتيب معصومان عليهم السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله تا امام دوازدهم، نقل مى گردد ؛ مگر آنكه روايتى در تفسير آيه وارد شده باشد كه بر تمامى روايات، مقدّم مى شود و يا آنكه تناسب موضوعى روايات، اين ترتيب را بر هم زند .

5 . در ابتداى روايات، فقط نام رسول خدا و ديگر معصومان ذكر مى شود؛ مگر آنكه راوى ، ناقل فعل معصوم باشد يا سؤال و جوابى در ميان باشد، و يا آنكه راوى، لفظى را در متن آورده كه سخن مروى عنه نيست .

6 . با توجّه به تعدّد اسامى معصومان عليهم السلام نام واحدى براى آنها انتخاب شده كه در ابتداى روايت ذكر مى شود .

7 . مصادر روايات، در پاورقى و به ترتيب معتبرترين مصدر، تنظيم شده است .

8 . در صورتى كه دسترسى به منابع اوّليه، ممكن باشد، حديث از مصادر اوّليه نقل مى گردد؛ مگر نشانى بحار الأنوار در احاديث شيعه و كنزالعمّال در احاديث اهل سنّت كه در پايانْ نشانى آن خواهد آمد .

9 . پس از ذكر مصادر، گاه ارجاعاتى به برخى از منابع با تعبير «راجع» داده شده است. در چنين مواردى، متن ارجاعى، تفاوت فاحشى با متن نقل شده داشته است .

10 . ارجاعاتى كه به ابواب ديگرِ اين كتاب داده شده، به جهت تناسب محتوايى ميان روايات آنهاست .

11 . درآمد ، توضيحات و جمع بندى هايى در پايان برخى فصول و ابوابْ ذكر شده كه چشم انداز كلّى روايات كتاب و باب، و گاه حل پاره اى از دشوارى هاى موجود در احاديث را نشان مى دهد .

12 . و مهمْ ترين نكته اينكه تلاش شده حتى المقدور از طريق تأييد مضمون احاديث باب، به وسيله قرائن عقلى و نقلى، تحصيلِ نوعى وثوق به صدور مجموعه آنها امكان پذير باشد .

محمد محمدى رى شهرى

8 صفر 1419

سخن مترجم خردگرایی در قرآن و حدیث

خردورزى و خردمندى را بايد جانمايه دين و ديندارى دانست؛ چرا كه عقلْ پيامبر باطنى است و شكوفايى آن، هدف برانگيخته شدن پيامبران ظاهرى .

جامعه خردمند و آرمانى اسلام، جامعه اى است كه از خردِ سياسى، اقتصادى، فرهنگى و خردِ در عبادت و معاشرت، برخوردار باشد و عقل را حكمران همه ساحت هاى زندگى بداند . جامعه عصر موعود، نيز جامعه اى است كه از بالندگى و رشد عقلانى برخوردار شده است.

آنچه از پيشوايان دينى در باب خرد و خردمندى به ما رسيده، روشنگر جايگاه خرد در زندگى، كاربرد آن، نشانه هاى خردمند، اسباب بالندگى و پرورش خرد، و راههاى بازدارنده از سقوط در ورطه جهل و نادانى است. اين احاديث، در اين كتاب، با گزينش و ترتيب مناسب سودمند در اختيار ارباب فضلْ قرار گرفته كه برگردان آن به زبان فارسى مى تواند در تعميم فايده آن سودمند باشد.

درباره ترجمه

1 . ترجمه آيات قرآنى در بيشتر موارد بى كم و كاست از ترجمه قرآن كريم استاد محمد مهدى فولادوند گرفته شده است .

2 . درآمد كتاب، بيان ها و چند توضيح بلند، به قلم نويسنده كتاب بوده كه بى كم و كاست در بَرگردانِ فارسى جاى گرفته است .

3 . مترجم، بر آن بوده است كه در حدّ امكان از ترجمه ساختارى خارج نشود؛ چنانكه بر آن بوده تا از رسايى و روانى ترجمه نيز كم نگذارد .

4 . از حجّة الاسلام سيد حسن اسلامى كه رنج مقابله ترجمه را با متن عربى بر عهده داشته اند و نيز آقاى سيد محمد دلاّل موسوى كه زحمت ويراستارى ترجمه را برخود هموار ساختند، و آقايان فخرالدين جليل وند و ضياء سلطانى كه دشوارى تايپ و صفحه آرايى را بر دوش كشيدند، صميمانه سپاسگزارم .

مهدى مهريزى

رمضان 1420