حج و عمره در قرآن و حدیث

مؤلّف در این اثر تلاش کرده تا مبانی حج ابراهیمی و محمّدی و جنبه های اجتماعی و فردیِ آن را از متن کتاب و سنّت استخراج کرده و مهم ترین نکاتی را که در سفر به حرمین شریفین باید مورد عنایت زائران قرار گیرد، روشن نماید. بدین منظور، مجموعۀ آداب این عمل عبادی را در سه بخش مکۀ مکرمه، حج و عمره، و مدینۀ منوّره، سامان داده که هر بخش با فصل هایی، احکام و اعمال ویژۀ آن را آورده است.

گزیده ها و ترجمه ها:

سیمای حج و عمره،محمّد محمّدی ری شهری، تلخیص: عبدالهادی مسعودی، قم: دار الحدیث، چاپ اوّل، ۱۳۸۰ ش، پالتویی، ۱۲۵ ص، فارسی؛

دعاها و آداب حج و عمره، محمّد محمّدی ری شهری، تلخیص: عبدالهادی مسعودی، قم: دار الحدیث، چاپ اوّل، ۱۳۷۷ ش، جیبی، ۱۵۲ ص، فارسی؛

أدعیة الحج و آدابه، محمّد محمّدی ری شهری، تلخیص: عبدالهادی مسعودی، قم: دار الحدیث، ۱۳۷۷ ش، جیبی، عربی؛

الحجّ و العمرة فی الکتاب و السنّة، محمّد محمّدی ری شهری، قم: دار الحدیث، چاپ چهارم، ۱۳۸۴ ش، وزیری، ۴۰۴ ص، عربی؛

حج و عمره در قرآن و حدیث، محمّد محمّدی ری شهری، قم: دارالحدیث، چاپ اوّل، ۱۳۸۶ ش، وزیری، ۴۲۴ ص، فارسی؛

حج و عمره، ترجمه الحج و العمرة فی الکتاب و السنة، محمّد محمّدی ری شهری، ترجمه: نورمحمد ثالثی، بمبئی: الصراط ثورس، چاپ اوّل، بی تا، وزیری، ۶۶۳ ص، اردو.

نرم افزار کتاب حج و عمره در قرآن و حدیث نیز عرضه شده است.

مقدمه حج و عمره در قرآن و حدیث

الحمد للّه ربّ العالمين والصلاة والسلام على عبده المصطفى محمّد

وآله الطاهرين وخيار صحابته أجمعين

حج، اهتمام مسلمانان را ويژه خود ساخته است و آنان كتاب هايى در باب آداب و اسرار آن نوشته اند. با اين همه به نظر مى رسد كه كتابخانه اسلامى از وجود كتابى كه اين فريضه الهى بزرگ و مسائل مربوط به آن را از منظر احاديثى كه شيعه و اهل سنت آنها را نقل كرده اند بررسد و از منزلت والا و نقش سازنده آن سخن بگويد، تهى است. لذا اين كتاب كه سومين كتاب از موسوعه «ميزان الحكمه» به شمار مى رود و به صورتى مستقل منتشر مى شود، بر آن است تا اين خلأ را پر كند .

اين كتاب با بهره گيرى از آيات قرآن كريم و احاديثى كه محدثان شيعه و اهل سنت نقل كرده اند، بخشى از مهم ترين مسائلى را كه امت اسلامى بدان نيازمند است با نظمى نو و شيوه اى تازه بررسيده است. اميدواريم مسلمانان سراسر خطه جهان اسلام ـ به ويژه حجاج بيت اللّه الحرام و جوانان فرهيخته

كه خواستار فهم حكمت اين فريضه الهى و آداب و اسرار و نتايج و بركات آن هستند، از آن بهره مند شوند و از رمز سعادت آن در جهت خودسازى و برآوردن خود به گونه اى الهى و صالح الهام گيرند.

در پايان، بر خود لازم مى دانم از همه برادران عزيزى كه در «مركز تحقيقات دارالحديث» در تدوين اين مجموعه ارجمند يارى ام دادند، به ويژه برادر بزرگوار حجة الاسلام و المسلمين شيخ عبدالهادى مسعودى كه عمده كار اين كتاب بر دوش ايشان بود، سپاس فراوان بگزارم. جزاهم اللّه عن الاسلام خير الجزاء في الدارين.

محمّدى رى شهرى

7 ربيع الثانى 1420

پيش گفتار

«جعل اللّه الكعبة البيت الحرام قياما للنّاس

حجّ ميثاق ميان بنده و پروردگار است و از بزرگترين فريضه هاى الهى است كه در آن هر دو جنبه فردى و اجتماعى به شكلى نمايان گنجانيده شده است .

حجّ تجلى و تكرار همه صحنه هاى عشق آفرين زندگى يك انسان و يك جامعه متكامل در دنيا است . حجّ كانون معارف الهى است كه از آن محتواى سياست اسلام را در تمام زواياى زندگى بايد جستجو نمود .

در جنبه فردى ، هدف ، تزكيه و رسيدن به صفا و نورانيت و پيراستگى از زخارف بى ارزش مادى و فراغت با خويشتن معنوى و انس با خداى متعال و ذكر و تضرع و توسل به حضرت حق است تا آدمى به عبوديت كه صراط مستقيم الهى به سوى كمال است راه يابد و در آن گام بردارد .

در اين بخش ، تنوع فرصت ها و آزمايشگاهها به حدّى است كه هر گاه كسى با توجه به آداب و فرائض و تدبير در فلسفه حجّ ، از آن عبور كند بى گمان، دستاوردى گرانبها خواهد داشت ، فرصت احرام و تلبيه ، فرصت طواف و نماز، فرصت سعى و هروله ، فرصت وقوف در عرفات و مشعر و منى،

فرصت رمى و قربانى و فرصت ذكر اللّه كه همچون فضاى سرشار از روح و حيات در همه ى اين مراحل ، گسترده شده است .

مجموعه اين فرصت ها مى تواند دوره كوتاهى از رياضت شرعى و خود سازى براى هر فرد باشد و مبدأ يك تحول عميق در اخلاق و سلوك فردى زائر خانه خدا گردد .

اين بخش از فلسفه حجّ ، همواره مورد توجه عموم مسلمانان به ويژه اهل مراقبت بوده و هست ، ليكن مسأله مهم كه غالبا مورد توجه نيست اين است كه اهداف فردى ، بخشى از فلسفه حجّ است ، بهره بردارى از ذخاير عظيم اين فريضه الهى فراتر از جنبه فردى است ، و آثار و بركاتى كه اين همايش عظيم مى تواند براى عموم مسلمانان بلكه براى آحاد مردم جهان داشته باشد بسى مهم تر و با ارزش تر از بركات فردى آن است .

نكته قابل تأمل اين است كه قرآن كريم در تبيين حكمت وفلسفه حجّ عمدتا بر اهداف اجتماعى حجّ و آثار و بركات آن براى همه مردم تأكيد فرموده است .

از نظر قرآن كريم فلسفه بناى كعبه و حكمت حجّ، قيام براى تأمين منافع مردم است «جعل اللّه الكعبة البيت الحرام قياما للنّاس» يعنى حجّ يك حركت جمعى براى حل معضلات و تأمين نيازها و رشد و توسعه جامعه بشر است .

از نظر قرآن ، مسلمانان در همايش عظيم حجّ بايد شاهد منافع خود باشند «ليشهدوا منافع لهم» .

از امام صادق عليه السلام پرسيدند كه مقصود از «منافع» در آيه مذكور چيست ؟ مقصود منافع دنيا است و يا آخرت ؟

امام فرمود : الكل [1] ‏ .

منافع امت اسلام انواع و اقسام و مراتبى دارد : منافع فرهنگى ، منافع سياسى ، منافع اقتصادى و حتى منافع نظامى كه «ليشهدوا منافع لهم» شامل همه انواع منافع و مراتب آن است .

رهبر معظم انقلاب اسلامى آية اللّه خامنه اى در باره منافع اجتماعى حجّ مى فرمايند : «در جنبه اجتماعى، حجّ در ميان همه فرائض اسلامى بى همتا است ، زيرا مظهرى از قدرت و عزّت و اتّحاد امّت اسلامى است ، هيچ فريضه ديگرى بدينسان به آحاد مسلمان در باره مسايل امت اسلامى و جهان اسلام درس و عبرت نمى آموزد و آنان را در روحيه و واقعيت ، به قدرت و عزّت و وحدت نزديك نمى كند . تعطيل اين بخش از حجّ ، بستن سرچشمه يى از خيرات به روى مسلمين است كه از هيچ رهگذر ديگرى نمى توانند بدان دست يابند»

بارى همانطور كه احياگر حجّ ابراهيمى محمّدى (صلوات اللّه عليهما وآلهما) امام خمينى رضوان اللّه تعالى عليه فرموده : «حجّ بسان قرآن است كه همه از آن بهره مند مى شوند ولى انديشمندان و غواصان و درد آشنايان امّت اسلامى اگر دل به درياى معارف آن بزنند و از نزديك شدن و فرو رفتن در احكام و سياستهاى اجتماعى آن نترسند از صدف اين دريا گوهرهاى هدايت و رشد و حكمت و آزادگى را بيشتر صيد خواهند نمود و از زلال حكمت و معرفت آن تا ابد سيراب خواهند گشت .

ولى چه بايد كرد و اين غم بزرگ را به كجا بايد برد كه حجّ بسان قرآن مهجور گرديده است ! و به همان اندازه كه آن كتاب زندگى و كمال و جمال در حجابهاى خود ساخته ما پنهان شده است و اين گنجينه اسرار آفرينش در دل خرمن ها خاكِ كج فكريهاى ما دفن شده و اين زبان اُنس و هدايت و زندگى و فلسفه زندگى ساز او به زبان وحشت و مرگ و قبر تنزل كرده است ، حجّ نيز

بهمان سرنوشت گرفتار گشته است !

سرنوشتى كه ميليونها مسلمان هر سال به «مكه» ميروند و پا جاى پاى «پيامبر» و «ابراهيم» و «اسماعيل» و «هاجر» مى گذارند ولى هيچ كس نيست كه از خود بپرسد ابراهيم و محمد عليهماالسلام كه بودند ؛ و چه كردند ، هدفشان چه بود ؟ از ما چه خواستند ؟

خلاصه همه مسلمانان بايد در تجديد حيات حجّ و قرآن كريم و بازگرداندن اين دو به صحنه هاى زندگى شان كوشش كنند...» [2] .

تأمل در روايات اهل بيت عليهم السلام نشان مى دهد كه تهى ساختن حجّ از جنبه هاى سياسى و اجتماعى توطئه خطرناكى است كه سابقه ممتدى در تاريخ اسلام دارد و اهل بيت رسول خدا صلى الله عليه و آله با همه توان كوشيده اند تا مردم را از اين توطئه آگاه كنند تا آنجا كه حجِ فاقد جنبه سياسى و اجتماعى را حج جاهليت ناميده اند روزى كه حجّ جايگاه واقعى خود را در جهان اسلام پيدا كند و مسلمانان جهان بتوانند اين فريضه بزرگ الهى را آگاهانه و آن گونه كه شايسته است انجام دهند ، آن روز بى ترديد اسلام همه سنگرهاى كليدى جهان را فتح خواهد كرد و بر جهان حكومت خواهد نمود ، به اميد آن روز !

اين كتاب در واقع مبانى حجّ ابراهيمى ، محمّدى صلوات اللّه عليهما را از متن كتاب و سنّت بيان مى كند . در اين كتاب تلاش شده كه هر دو جنبه فردى و اجتماعى حجّ از متون اصلى اسلام ارائه گردد و مهم ترين نكاتى كه در سفر به حرمين شريفين بايد مورد عنايت زائران خانه خدا و روضه منوره نبوى باشد، تقديم شود .