270 - ادامه تفسیر فراز پایانی سوره مبارکه حمد

در مباحث قبلی معنای ضلالت را بیان کردیم. ضلالت یعنی انحراف از راه راست زندگی و توضیح دادیم که ضلالت دو گونه است؛ گاهی ابتدایی و گاهی کیفری است.

گاهی ابتدائاً انسان راه نمی‌داند یعنی حق به گوش نرسیده و پیام خداوند متعال به او منتقل نشده است. نوع دیگر اینکه به او منتقل شده، راه به او نشان داده شده ولی مخالفت کرده است؛ وقتی کسی با راهنمایی الهی مخالفت می‌کند مشمول ضلالت کیفری می‌شود یعنی خداوند او را گمراه می‌کند به کیفر گوش ندادن راهنمایی خداوند.
خطرناک‌ترین گمراهان:
خطرناکترین گمراهان آن کسانی هستند که هم خودشان گمراهند و هم دیگران را گمراه می‌کنند. اینها چند طائفه هستند؛ طائفه اول ابلیس است که نام خاص شیطان جن است. طائفه دوم رهبران فاسد سیاسی هستند؛ سران استکبار و رهبران فاسد سیاسی نخستین گروه از انسان‌های شیطان‌صفت هستند که هم گمراه و هم گمراه‌کننده هستند که به دلیل قدرت سیاسی که دارند از خطرناکترین عوامل بیرونی گمراهی محسوب می‌شوند.

رهبران گمراه در روایت پیامبر(ص)

پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: خطرناکترین چیزی که من بر شما می‌ترسم رهبران گمراه هستند. این خطر اتفاق افتاد و جامعه اسلامی گمراه شدند و این گمراهی تا امروز هم ادامه دارد.

در «وَلاَ الضَّالِّینَ» از خداوند می‌خواهیم نه جزء «المَغضُوبِ عَلَیهِمْ» باشیم و نه جزء گمراهان. اگر بخواهیم این دعا مستجاب شود باید جزء کسانی نباشیم که دنباله‌روی استکبار هستند. این دعا در مورد این افراد مستجاب نمی‌شود؛ کما اینکه در دنیای اسلام برای بسیاری از مسلمان‌ها که این دعا را هر روز در نماز می‌خوانند مستجاب نمی‌شود.

روز قیامت همه در محضر خدا حاضر می‌شوند، نتیجه ضلالت این گروه در آنجا ظاهر می‌شود. «وَبَرَزُواْ لِلّهِ جَمِیعًا فَقَالَ الضُّعَفَاء لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُواْ إِنَّا کُنَّا لَکُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذَابِ اللّهِ مِن شَیْءٍ قَالُواْ لَوْ هَدَانَا اللّهُ لَهَدَیْنَاکُمْ سَوَاء عَلَیْنَآ أَجَزِعْنَا أَمْ صَبَرْنَا مَا لَنَا مِن مَّحِیصٍ» (سوره ابراهیم/۲۱)، در این آیه اولین نکته این است که همه انسان‌ها در یک صحنه در محضر خداوند قرار می‌گیرند. ضعفا کسانی که گمراه شدند و مستکبرین کسانی هستند که گمراه کرده‌اند، انسان‌هایی که دنباله‌رو بودند می‌گویند ما دنباله‌روی شما بودیم و خودمان از خودمان نظری نداشتیم آیا می‌شود در عذاب خدا ما را کمک کنید که اینقدر گرفتار نباشیم. می‌گویند اگر خدا ما را هدایت کرده بود ما هم شما را هدایت می‌کردیم.

یکی از عذاب‌های اهل جهنم، دعوا با یکدیگر است

آیه مذکور نشان می‌دهد هر کس در زندگی باید مراقب باشید که دنبال چه کسی می‌رود و به چه کسی رأی می‌دهد؛ اگر کسی کورکورانه تبعیت کرد این آیه در موردش صادق است. قرآن می‌گوید عقل‌محور باش. در چند جای قرآن، این تخاصم اهل نار و دعوای گمراهان و رهبران گمراه‌کننده در چند آیه آمده است.
«وَإِذْ یَتَحَاجُّونَ فِی النَّارِ فَیَقُولُ الضُّعَفَاء لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا إِنَّا کُنَّا لَکُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا نَصِیبًا مِّنَ النَّارِ»، (سوره غافر/۴۷)، توجه به این صحنه‌ای که خداوند بیان می‌فرماید آموزنده است. یکی از عذاب‌های اهل جهنم این است که با هم دعوا می‌کنند.
در سوره اعراف دعوای دیگری نیز بیان می‌شود، «قَالَ ادْخُلُواْ فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِکُم مِّن الْجِنِّ وَالإِنسِ فِی النَّارِ کُلَّمَا دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَّعَنَتْ أُخْتَهَا حَتَّى إِذَا ادَّارَکُواْ فِیهَا جَمِیعًا قَالَتْ أُخْرَاهُمْ لأُولاَهُمْ رَبَّنَا هَؤُلاء أَضَلُّونَا فَآتِهِمْ عَذَابًا ضِعْفًا مِّنَ النَّارِ قَالَ لِکُلٍّ ضِعْفٌ وَلَکِن لاَّ تَعْلَمُونَ»، (اعراف/۳۸)، خدایا اینها ما را گمراه کردند خدایا حداقل اینها را دو برابر عذاب کن، خداوند می‌فرماید هم شما و هم آن‌ها دوبرابر عذاب می‌شوید. اینها هم کیفر گمراهی و هم کیفر حمایتشان را می‌کشند. اگر حمایت نمی‌کردند آن‌ها هیچ وقت نمی‌توانستند قدرت پیدا کنند. علت کیفرهایشان را فرق می‌کند.

رهبران فاسد دینی خطرناکترین گروه گمراه‌کننده هستند

سومین دسته از کسانی که خیلی خطرناک هستند برای جامعه، رهبران فاسد دینی خطرناکترین گروه گمراه‌کننده هستند. قرآن مفصل در این زمینه بحث کرده است. آیات فراوانی در این زمینه نسبت به رهبران دینی فاسد هشدار داده است. لغزش انسان‌های عالم مثل شکستگی کشتی می‌ماند که هم خودش و هم دیگران غرق می‌شوند. آیاتی که در این رابطه هستند بیشتر در مورد عالمان فاسد یهود و نصاری هستند،
«إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ مَا أَنزَلَ اللّهُ مِنَ الْکِتَابِ وَیَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِیلًا أُولَئِکَ مَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ إِلاَّ النَّارَ وَلاَ یُکَلِّمُهُمُ اللّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَلاَ یُزَکِّیهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ﴿۱۷۴﴾ أُولَئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُاْ الضَّلاَلَةَ بِالْهُدَى وَالْعَذَابَ بِالْمَغْفِرَةِ فَمَآ أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ ﴿۱۷۵﴾»، (بقره، آیات ۱۷۴ و ۱۷۵)،
عده‌ای از علمای اهل کتاب بودند که آنچه را که خداوند از آیات الهی نازل کرده است کتمان می‌کردند، حقایقی را به خاطر منافع مادی به خاطر اینکه موقعیتشان را از دست ندهند کتمان می‌کردند، خداوند می‌فرماید این ثمنی را که در برابر کتمان حقایق می‌گیرند در واقع آتشی است که می‌خورند. یکی از عذاب‌های قیامت، عذاب روحی است. خداوند به آن‌ها اعتنا نمی‌کند. هدایت را داده‌اند و ضلالت را گرفته‌اند؛ نمونه روشنی که قرآن در این زمینه بیان می‌فرماید داستان بلعم باعورا است،
«وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِیَ آتَیْنَاهُ آیَاتِنَا فَانسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطَانُ فَکَانَ مِنَ الْغَاوِینَ ﴿۱۷۵﴾ وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلَکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِن تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَث ذَّلِکَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ ﴿۱۷۶﴾»، (سوره اعراف/آیات از سوره ۱۷۵ و ۱۷۶)،
پیامبر برای اینها بخوان، داستان کسی را که آیات خودمان را به او دادیم، در روایت است که این شخص اسم اعظم داشته است، یعنی مقامش خیلی از بسیاری از علمای امروز ما بالاتر بوده است.

مثل چنین عالمی مثل سگ است که اگر حمله کنی زبانش را بیرون می‌آورد و اگر هم حمله نکنی باز هم زبانش را بیرون می‌آورد و دائماً تشنه دنیاست. بزرگترین خطری که علما را تهدید می‌کند و سبب گمراهی علما می‌شود و آن‌ها سبب گمراهی دیگران می‌شوند دنیا گرایی است.

پول بیماری دین است، عالم پزشک دین است، پس اگر عالم پول‌پرست است این عالم شما را گمراه می‌کند. امام علی(ع) فرموده است: بهترین مردم بعد از ائمه هدی(ع) علما هستند. این نکته‌ای قرآنی است که باید برای مردم تبیین شود.