شناخت بخش اعظم احادیث تفسیری نیازمند تخصص در فهم قرآن و حدیث است

به گزارش پایگاه حدیث نت، نشست علمي «نگاهي نو به احاديث تفسيري» از سلسله نشست‌هاي علمي مركز همكاري‌هاي علمي و پژوهشي پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامي، با سخنراني آيت‌الله محمد محمدي ري‌شهري، روز پنج‌شنبه 13 آبان‌ماه در سالن همايش‌هاي پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، برگزار شد.

آیت الله محمدی ری شهری در این نشست، با تاكید بر ضرورت توجه حوزه های علمیه به معارف قرآن و احادیث اهل بیت(ع)، به روایتی از امام محمد باقر(ع) اشاره كرد و افزود: «معارف اهل بیت(ع) ریشه در قرآن دارد، و اگر بخواهیم نیازهای جامعه را از قرآن استخراج كنیم، باید به معارف اهل بیت رجوع كنیم».

حوزه علمیه، از ظرفیت عظیم قرآن و روایات اهل بیت(ع) و پاسخگویی به نیازهای روز غافل است.

ایشان در بخش دیگری از سخنان خود، با اشاره به شماری از روایات اهل بیت افزود:
قرآن و حدیث پاسخگوی همه نیازهای معرفتی جامعه در همه زمان هاست، و با همه تلاش هایی كه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در جهت ارتقای جایگاه قرآن و احادیث اهل بیت(ع) صورت گرفته، باید اعتراف كرد هنوز قرآن و حدیث در حوزه های علمیه غریب اند و حوزه از ظرفیت عظیم قرآن و روایات اهل بیت در پاسخگویی به نیازهای روز غافل است. انتظار این بود كه سخنگویان حوزه در محضر مبارك مقام معظم رهبری از غربت قرآن و حدیث هم بگویند.
آیت الله ری شهری به تعبیر امام خمینی(ره)، در «صحیفه امام» اشاره كرد و افزود:
امام خمینی(ره) می فرماید: «اینجانب از روی جد، نه تعارف معمولی می گویم كه از عمر به باد رفته خود تاسف می خورم. شما ای فرزندان برومند اسلام، حوزه ها و دانشگاه ها را به شئونات قرآن و ابعاد بسیار مختلف آن توجه دهید. تدریس قرآن را در هر رشته ای مقصد اعلا نه در حاشیه قرار دهید. مبادا خدای ناخواسته در آخر عمر كه ضعف و پیری بر شما هجوم آورد، از كرده ها پشیمان و تاسف بر ایام جوانی بخورید؛ همچون نویسنده».
رئیس مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث تصریح كرد:
با اشاره به بیانات امام خمینی(ره)، قرآن و حدیث در حوزه امام زمان(ع) جایگاه واقعی خود را ندارد و حوزه علمیه از ظرفیت عظیم قرآن و معارف اهل بیت(ع) غافل مانده است. امروز حوزه علمیه باید سرمایه گذاری بیشتری در این زمینه انجام دهد و به فرموده امام راحل، معارف قرانی در متن قرار گیرد نه در حاشیه.
آیت الله محمدی ری شهری در بخش دیگری از سخنان خود ابراز داشتند: مقصود از احادیث تفسیری احادیثی است كه به گونه ای با تفسیر قرآن كریم و تبیین مفاهیم این كتاب آسمانی ارتباط دارد یا تفاسیر ناروایی را كه از این كتاب آسمانی شده، تبیین كرده و زمینه تفسیر صحیح قرآن را فراهم كرده است.
ایشان با دسته بندی احادیث تفسیری افزودند:
«دریك تقسیم بندی كلی می توان گفت سه دسته احادیث تفسیری وجود دارد كه هریك از این دسته ها، انواع مختلفی دارند: دسته اول احادیثی كه به صورت روشن و صریح ناظر به آیات قرآن هستند و مفاهیم و معارف این كتاب نورانی را بیان می كنند. دسته دوم احادیثی كه نسبت به تفسیرهای ناروا هشدار داده اند و یا راه پیشگیری از تفاسیر نادرست را نشان داده اند، و دسته سوم احادیثی كه در نگاه نخست به نظر می رسد ارتباطی با قرآن ندارند اما یك پژوهشگر توانا می تواند با تامل در این احادیث و ریشه یابی آنها در قرآن، ارتباط اینگونه احادیث را با قرآن برقرار كند و نشان دهد این احادیث ریشه در قرآن كریم دارند و مفسر قرآن هستند.
آیت الله محمدی ری شهری تصریح كرد:
دسته اول و دوم تنها بخش كوچكی از احادیث تفسیری را تشكیل می دهند. بخش عمده ای از احادیث تفسیری روایاتی است كه اشاره به آیه خاص ندارد، بنابراین شناخت بخش اعظم احادیث تفسیری نیازمند تخصص در فهم معارف قرآن و حدیث است. این نكته مهمی است كه فضلا باید به آن توجه كنند. دسته اول انواع مختلفی دارد؛ مانند احادیثی كه فضای نزول آیه را ترسیم می كند، احادیثی كه قران را با قرآن تفسیر می كند.، احادیثی كه تفسیر لفظی دارند، احادیثی كه تفسیر مفهومی قرآن است و احادیثی كه تفسیر مصداقی آیات قرآن است. احادیثی كه با اشاره به برهان های عقلی آیه ای را تفسیر می كند. احادیثی كه به صورت عملی تفسیری را بیان می كند، احادیثی كه تبیین مسائل تاریخی یك آیه را بیان می كند و موارد دیگر. اما دسته دوم احادیثی است كه تفسیر درست و نادرست را از یكدیگر بیان می دارد. در دسته سوم احادیثی جای دارند كه اشاره به آیه خاصی ندارند و بدون این اشاره، قرآن را تفسیر كرده اند. این بخش از روایات نسبت به دو دسته نخست بیشتر است و نیاز به بررسی بیشتری دارد و این كار مهمی است كه محققین حوزه علمیه اینگونه احادیث را در میان روایات اهل بیت(ع) شناسایی و ارتباط آنها را با قرآن ارائه نمایند.
ایشان در ادامه افزودند:
روایات بسیاری وجود دارند كه در كتاب های تفسیرماثور مانند «تفسیر برهان»، «نورالثقلین» و سایر تفاسیر نیامده است. تنها در این آثار روایاتی وجود دارند كه اشاره به آیه خاص دارند. اما روایاتی كه اشاره به آیه خاصی ندارند، در آن ها نیامده است. این دسته از روایات نیز طبق فرمایش كلی اهل بیت(ع) ریشه در قرآن دارند و پژوهشی درباره آنها صورت نگرفته است. امیدواریم به فضل خدا و با كمك فضلای حوزه بتوانیم در این زمینه خدمتی ارائه دهیم.
آیت الله محمدی ری شهری در ادامه به شرح كامل این دسته از روایات اهل بیت(ع) پرداختند و با ذكر روایات متعدد اهمیت این دسته را بیان فرمودند.
ایشان در پایان نشست به سوالات حاضران پاسخ گفتند.
لازم به ذكر است، پیش از سخنان آیت الله محمدی ری شهری، حجت الاسلام و المسلمین عباس پسندیده دبیر علمی نشست، به طرح موضوعی احادیث تفسیری پرداخت.
گفتنی است، آیت الله محمدی ری شهری، كه خود از بنیانگذاران دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه است، از تلاش مسؤلان دفتر تبلیغات اسلامی درجهت برگزاری نشست های علمی قدردانی كردند و افزودند: «امام خمینی(ره) عنایت خاصی به این دفتر داشتند و این دفتر در جهت تحقق منویات امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری، گام برداشته است.