266 - تفسیر آیه شریفه "ولا الضالین"

بحث ما در این محفل نورانی در تبیین و تفسیر آیه هفتم از سوره مبارکه حمد بود؛ سوره‌ای که مکرر در نمازهای واجب و مستحب آن را تلاوت می‌کنیم.

تا کنون چند فراز از این سوره نورانی را توضیح داده‌ام. صحبت در این جلسه و ان‌شاء‌الله در جلسات آتی در آخرین فراز از آیه 7 سوره حمد، یعنی کلمه «وَلاَ الضَّالِّینَ» است. خداوند متعال مردم را به سه دسته تقسیم کرده است؛ دسته اول نعمت‌یافتگان، دسته دوم غضب‌شدگان، دسته سوم کسانی که گمراه هستند. دو دسته اول را قبلاً توضیح داده‌ام.

تبیین فراز «وَلاَ الضَّالِّینَ» مطرح می‌شود: بحث اول معنای ضلالت است. بحث دوم انواع ضلالت‌هاست، چند نوع ضلالت داریم. همه اینها از منظر قرآن مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. بحث سوم اینکه از منظر قرآن چه کسانی گمراه معرفی شده‌اند. بحث چهارم عوامل ضلالت است، چه چیزهایی باعث می‌شود انسان گمراه شود و دعاهای او مستجاب نشود، بحث پنجم موانع ضلالت است، چه چیزهایی باعث می‌شود انسان گمراه نشود، بحث ششم اینکه مراتب ضلالت چیست. بحث هفتم که بسیار مهم و کارآمد است شیوه‌های اضلال است. شیاطین جن و انس چه شگردهایی برای گمراه کردن انسان دارند.

معنای ضلالت

در قرآن کریم واژه ضلالت با مشتقاتش در مجموع 189 بار آمده است: در تبیین معنای ضلالت حرف‌های زیادی است ولی من تنها به این اکتفا می‌کنم که ضلالت یعنی انحراف از راه راست. راه راست آن است که کامیابی دنیا و آخرت نصیب انسان می‌شود. اگر انسان راه راست را پیدا کند، هم سعادت دنیا و هم آخرت نصیبش می‌شود. معنای ضلالت این است که انسان این راه را گم کند.

کسانی که از این راه منحرف شدند سه دسته هستند،
دسته اول کسانی که اصلاً نمی‌دانند برای چه زندگی می‌کنند، این نکته برای جوانان خیلی قابل توجه است. خدا ما را برای چه آفریده است. خداوند در این باره می‌فرماید:
«أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثًا وَأَنَّکُمْ إِلَیْنَا لَا تُرْجَعُونَ»، (مؤمنون/115). خیال می‌کنید شما را بیهوده و بازیچه آفریدیم. «أَیَحْسَبُ الْإِنسَانُ أَن یُتْرَکَ سُدًى»، (قیامت/36). عده‌ای از منحرفین و ضالین کسانی هستند که اصلاً نمی‌دانند برای چه هستند، به پوچی و خودکشی می رسند. در نهایت از هستی خودش فرار می‌کند. این برای این است که اصلاً نمی‌داند برای چه به دنیا آمده است.

دسته دوم از منحرفین کسانی هستند که هدف زندگی را اشتباه تشخیص داده‌اند. خیال می کنند در این دنیا آمده‌اند برای اینکه به موقعیتی برسد، اینها هدف را اشتباه تشخیص داده‌اند. خیال می‌کنند اگر پولدار باشد آرامش پیدا می‌کند. پول پیدا می‌کند ولی به آرامش نمی‌رسد. فکر می‌کند اگر ازدواج کند آرامش پیدا می‌کند، می‌بیند ازدواج کرد به آرامش نرسید، فکر می‌کند خانه داشته باشد به آرامش می‌رسد ولی با آن هم به آرامش نمی‌رسد. اینهایی که با خدا ارتباط ندارند و هدف زندگی را تشخیص نداده‌اند، در این دنیا دنبال سراب هستند.

به گفته امیرالمؤمنین(ع) کسی که دنبال سراب برود، زحمت را می‌کشد و تلاش می‌کند ولی به چیزی نمی رسد. در روایت دیگری می‌فرماید مثل طالب دنیا مثل کسی است که با آب دریا که شور است می‌خواهد عطش خود را رفع کند. به دنیا می‌رسند لیکن آرامش پیدا نمی‌کنند. تازه دنیا که تمام می‌شود می‌بیند شیطان سرش کلاه گذاشته سرمایه عمرش را گرفته ولی چیزی ندارد.

دسته سوم کسانی هستند که هدف زندگی را درست تشخیص داده اند ولی از آن منحرف شده اند، این خیلی خطرناک است. اینها هم «ضالین» هستند.
قرآن در سوره جمعه آیه 5 می‌فرماید: «مَثَلُ الَّذِینَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوهَا کَمَثَلِ الْحِمَارِ یَحْمِلُ أَسْفَارًا بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ» کسانی که تورات را بلدند، آشنای با قرآن هستند ولی عمل نمی‌کنند، عالم بی عمل هستند، مثل آنها مثل درازگوش و الاغ است که نمی‌فهمد. چه مثل بدی هست.

روایتی است که عمار یاسر نقل می‌کند که یکی از اصحاب رسول خدا(ص) بود، خیلی شخصیت بزرگی بود. پیغمبر(ص) به او مأموریت داد که به طایفه‌ای برای تبلیغ برود. می‌گوید رفتم و دیدم عجب مردمی هستند که هیچ چیزی نمی‌دانند مثل شترهای وحشی بودند، همش فکر زندگی هستند، دیدم فایده‌ای ندارد. خدمت پیغمبر(ص) برگشتم، پیغمبر(ص) درباره مأموریتم پرسید، عرض کردم که اینها چطور آدم‌هایی هستند و اصلاً قابل صحبت کردن نیستند مثل همان گوسفندها و گاوها هستند. پیغمبر(ص) فرمود: تو از اینها تعجب کردی ولی من به تو می‌گویم آدم هایی عجیب‌تر از اینها، پست‌تر از اینها و گمراه‌تر از اینها هم هستند، آدم‌هایی که آنچه اینها نمی‌دانند را می‌دانند ولی برخلاف دانسته‌های خودشان عمل می‌کنند. بسیاری از سیاسیون خیال می‌کنید نمی‌دانند که خطا می‌کنند، آمریکا نمی‌داند که کمک کردن به اسرائیل خلاف عقل و فطرت است؟ اسرائیلی‌ها نمی‌دانند کشتن فلسطینی‌ها ظلم است؟ می‌دانند و خلاف عقل خود عمل می‌کنند. عالمی راه و چاه را برای مردم می‌گوید و خودش عمل نمی‌کند، همین است. امام خمینی(ره) می‌فرمود: ممکن است آدم درس اخلاق و تفسیر قرآن بگوید و جهنمی هم باشد.

این سه دسته افراد منحرف هستند. امیرالمؤمنین(ع) می فرماید:
علم خودتان را جهل قرار ندهید. علم خود را عمل کنید. بدان که از دنیا آنقدر نصیبت می شود که در راه خدا ببخشی و بپوشی و کهنه کنی. برای بعد از خودت هر چه بگذاری آن نصیب تو نمی شود. خدایا کاری کن که بی هدف نباشم، هدف را درست تشخیص دهم و اگر هدف را درست تشخیص دادم از آن منحرف نشوم.