حکمت نامه کودک

یکى از اساسى ترین اهداف تشکیل خانواده، تربیت نسل صالح است. از آنجا که فرزند، میوه زندگى و ثمره ازدواج است، تربیت و پرورش او براى والدین، از اهمیت بسیار بالا برخوردار است. از سوى دیگر، زیربناى شخصیت انسان و بهترین زمان براى تربیت، دوران کودکی او است؛ از این رو، سؤال مهم این است که تربیت سعادت بخش چیست و شیوه تربیت صحیح، کدام است؟ در احادیث معصومان(ع) آموزه هاى حکیمانه اى در این باره وجود دارد که مى تواند راه گشاى خانواده ها و دست اندرکاران تربیت کودک باشد.

این کتاب، با هدف ارائه این آموزه ها به علاقه مندان، و در سه بخش اصلى بنیاد تربیت کودک، حقوق فرزندان و وظایف کودک سامان یافته است.

گزیده و ترجمه ها:

شکوفه های زندگی، محمّد محمّدی ری شهری، قم: دار الحدیث، چاپ اوّل، ۱۳۹۴ ش، پالتویی، ۹۲ ص، فارسی؛

تربیة الطفل فی الإسلام، محمّد محمّدی ری شهری، قم: دار الحدیث، چاپ سوم، ۱۳۹۴ ش، وزیری، ۱۹۲ص، عربی؛

حکمت نامه کودک، محمّد محمّدی ری شهری، قم: دارالحدیث، چاپ ششم، ۱۳۹۴ ش، رقعی، ۲۲۷ ص، فارسی؛

Ҳикматномаи кўдак ، ترجمه حکمت نامه کودک، محمّد محمّدی ری شهری، ترجمه: حکیم جان کمال اف، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی، چاپ اوّل، ۱۳۹۰ ش / ۲۰۱۲ م، رقعی، ۲۳۱ ص، تاجیکی؛

Children in the quran and the sunnah، ترجمه تربیة الطفل فی الاسلام، محمّد محمّدی ری شهری، ترجمه: معاونت بین الملل مؤسسه دارالحدیث، قم: دارالحدیث، چاپ اوّل، ۲۰۱۰ م، وزیری، ۳۲۸ ص، انگلیسی؛

Anak di mata nabi، ترجمه حکمت نامه کودک، محمّد محمّدی ری شهری، ترجمه: احمد غزالی، اندونزی: الهدی، چاپ اوّل، ۲۰۰۹ م، رقعی، ۲۶۴ ص، اندونزیایی؛

Ömrün meyvəsi، ترجمه حکمت نامه کودک، محمّد محمّدی ری شهری، ترجمه: جمال الدین شکوراف، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی، چاپ اوّل، ۱۳۸۸ش / ۲۰۰۹ م، رقعی، ۲۷۲ ص، ترکی آذری.

پيش گفتار

«رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَ جِنَا وَذُرِّيَّـتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا» . [1]

فرزند شايسته ، خواسته طبيعى و فطرى همه انسان هاست . همه آرزو دارند فرزندانى سالم و صالح داشته باشند ؛ فرزندانى كه روشنى بخشِ ديده و شادى بخش جان آنها باشند . حتّى انسان هاى ناشايسته نيز دوست دارند فرزند آنها خوب و شايسته باشد .

امّا همّت پرورش يافتگان در مكتب قرآن ، از اين خواست طبيعى فراتر است . آنها مى خواهند نه تنها فرزندانشان خوب و شايسته باشند ؛ بلكه مى خواهند فرزندان آنها در كنار خانواده ، پيشوا و سرمشقِ انسان هاى شايسته بشوند . آنان ، در مقام نيايش به خداى مهربان چنين مى گويند :

«رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَ جِنَا وَذُرِّيَّـتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا .

پروردگارا! به ما از همسران و فرزندانمان ، آن ده كه مايه روشنى چشمان ما باشد، و ما را پيشواىِ پرهيزگاران گردان» .

مسئله مهم اين است كه : چگونه مى توان به

اين آرزوى بلند ، دست يافت و زمينه اجابت اين دعا را در مورد فرزندان فراهم ساخت ؟

پاسخ اين است كه پرورش فرزند شايسته ، بر سه ركن اساسى استوار است . اين اركان عبارت اند از :

1 . خانواده شايسته

2 . رعايت حقوق كودك

3 . وظيفه شناسى كودك .

حكمت نامه كودك ، رهنمودهاى قرآن و پيشوايان اسلام را درباره اين اركان ، در سه بخش ارائه مى نمايد .

بخش اوّل ، شامل چهار فصل است و در آن ، مسئوليت جامعه اسلامى در ساماندهىِ خانواده هاى شايسته ، نقش وراثت در خوش بختى فرزند ، نقش تغذيه پدر و مادر در سلامت و سعادت فرزند ، و نقش چگونگى انعقاد نطفه در آينده فرزند از زبان پيشوايان اسلام ، بيان مى شود .

در بخش دوم ، حقوق كودك از نگاه اسلام ، در شش فصل ارائه مى گردد :

فصل اوّل ، درباره حقوق نوزاد است ، اين حقوق عبارت اند از : 1 . بزرگداشت تولّد ، 2 . غسل ولادت ، 3 . اذان گفتن در گوش راست و اقامه گفتن در گوش چپ ، 4 . كام برداشتن با آب فرات و تربت سيّدالشهدا ، 5 . انتخاب نام نيكو ، 6 . تراشيدن سر و صدقه دادن هم وزن آن طلا يا نقره ، 7 . عقيقه كردن ، 8 . ختنه كردن .

فصل دوم ، درباره حقوق كودك شيرخوار است . اين فصل ، رهنمودهاى پيشوايان اسلام درباره تغذيه كودك از شير مادر و يا دايه شايسته و ضرورت احترام به احساسات نوزاد را بيان مى نمايد .

در فصل سوم ، تعليم و تربيت كودك ، به عنوان مهم ترين حقوق كودك ، مورد بررسى قرار مى گيرد و نكات مهمّى درباره اهميّت تعليم و تربيت كودك و مسئوليتى كه دولت اسلامى و خانواده ها در اين زمينه دارند (از مهم ترين چيزهايى كه هنگام تربيت كودك ، ضرور است و تربيت جنسى او و از همه مهم تر ، روش تربيتى اسلام) ارائه مى گردد .

در فصل چهارم ، اخلاق تربيت ، مانند : مهربانى با كودك ، احترام به كودك ، سلام كردن به كودك ، عدالت رفتارى ميان فرزندان ، وفا به وعده داده شده به كودك و شاد كردن او ، به عنوان حقوق تربيتى كودك ، مطرح مى شود .

در فصل پنجم ، توجّه مربّيان به نقش آرايش و ارضاى حسّ زيبايى طلبى كودك ، و همچنين نقش بازى در رشد كودك ، جلب مى گردد .

در فصل ششم ، تأكيد بر دعا براى فرزندان و نهى از نفرين كردن آنها ، بيانگر نقش تربيتى دعا در كنار برنامه ريزى و تلاش است . لذا از آن به عنوان يكى از حقوق كودك ، ياد مى شود . دعاى امام سجّاد عليه السلام براى فرزندانش كه در پايان اين فصل آمده ، رهنمود ارزنده اى براى خانواده هاى مسلمان است .

بخش سوم ، اختصاص به وظايف كودك دارد . بر مربّى شايسته ، لازم است علاوه بر انجام دادن وظايفى كه در بخش اوّل و دوم اين مجموعه آمده ، زمينه وظيفه شناسى كودك را نيز فراهم سازد . اين بخش ، در چهار فصل ، رهنمودهايى را در زمينه وظايف شخصى كودك ، وظايف او در برابر پدر ، مادر ، آموزگار ، بزرگ تر از خود و دوستان ، تقديم مى دارد .

گفتنى است كه مخاطبان حكمت نامه كودك ، عبارت اند از : خانواده ها ، مربّيان امور تربيتى كودكان و پژوهشگران تعليم و تربيت كودك . بنا بر اين ، كودكان ، مخاطب مستقيم اين مجموعه نيستند .

نكته ديگر ، اين كه تلاش كرده ايم حكمت نامه كودك ، جامع متنِ مهم ترين رهنمودهاى قرآن و احاديث اسلامى در زمينه آموزش و پرورش كودك باشد . همچنين ، تحليل ها و توضيحات لازم درباره اين موارد ، بدان افزوده گرديد .

امّا بى ترديد ، شرح اين حكمت ها ، نياز به كتاب هاى مستقل در زمينه هاى مختلف مسائل تربيتى كودكان دارد . از اين رو ، اين مجموعه مى تواند سرمايه فرهنگى ارزنده اى براى تهيّه كنندگان كتاب هاى ويژه تعليم و تربيت كودكان باشد .

سپاس و تقدير صميمانه خود را به تمام همكاران عزيز و بزرگوارى كه در «پژوهشكده علوم و معارف حديث» ، مرا در تأليف و تحقيق اين اثر مفيد و ارزشمند يارى دادند ، بويژه فاضل ارجمند جناب آقاى عبّاس پسنديده ـ كه افزون بر همكارى در تدوين ، ترجمه احاديث اين مجموعه را به عهده داشتند ـ تقديم مى دارم و از خداوند منّان ، براى همه آنان ، پاداشى درخور فضل حضرتش ، مسئلت دارم .

ربّنا! تقبّل منا، إنّك أنت السميع العليم .

محمّد محمّدى رى شهرى

سوم تيرماه 1384

هفدهم جمادى الاوّل 1426